Qarşısına məqsəd qoyan müəllif, bu məsələni araşdırmaq məqsədilə SSRİ Müdafiə Nazirliyinin Mərkəzi Arxivinə gedir. O, 1941-1945-ci illərdə Sovet Ordusundan əbədi olaraq geri qayıtmayan serjant və əsgərlərin “Əlifba” kartoçkasında aşağıdakı məlumatları aşkarlayır. Həmin kartoçkada lazım olan informasiya tamamilə öz təsdiqini tapır. Orda yazIlmIsdI:
“301 saylı atıcı diviziyanın, 823 saylı artileriya alayının kəşfiyyat bölüyünün komandiri serjant Məhəmməd Əbdül-Müslüm Maqomayev 1916-cı ildə Bakıda doğulub, ÜK (b) Partiyasının üzvü olub, Bakı şəhəri, Yanvar küçəsi, ev–19 / 113 ünvanında yaşayıbdı. Bakı şəhər Hərbi Komissarlığı tərəfindən hərbiyə çağırılıb və 04/24/1945-ci il tarixində qəhrəmancasına həlak olubdu. Almaniyanın Kyüstrin şəhər stadionunun şimal – qərb ətrafında dəfn edilibdi. Əsas: Daxili dəftər – 69002. 06/27/1945-ci il”.
Müslümün anası Ayşət xanım xatirələrinin birində qeyd edirdi ki, “Məhəmməd Maqomayevi Maykopdan müharibəyə yola salıbdı”. Ancaq SSRİ Müdafiə nazirliyinin arxivindəki sənədlər Ayşət xanımın yanlış olduğunu sübut edir.
Arxivdən əldə edilən informasiya sabiq artilleriya komandiri G.Q.Paxlebayevin narahatlığına son qoyur, həm də qəzet səhifəsində gedən yanlış məlumata aydınlıq gətirir. Bundan sonra hərbi jurnalist Mixayıl Zaxarçuk Müslüm Maqomayevlə görüşüb fikirlərini onunla bölüşmək və müğənninin bu barədə məlumatlı olub və ya olmadığını öyrənmək istəy.
Müslümlə görüşündən sonra M. Zaxarçuk bu barədə yazırdı:
“Sən demə, Müslüm Maqomayev atası ilə bağlı hər şeyi, hətta, onun Kyüstrində həlak olduğunu bilirdi. Ancaq burda bütöv bir tarix gizlənirdi, onu qısaca iki kəlmə ilə ifadə etmək qeyri mümkündü. Lakin o da bəlli idi ki, hərbi dostları alay yoldaşlarını Polşanın ərazisində dəfn ediblər.
Niyə?
Bax, bu olduqca maraqlı, həm də müəmmalı idi”.
Məhz, bu səbəbdən arxivə bir cür, Maqomayevin ailəsinə isə başqa cür informasiya gedibdi. Bu, hələ hər şey demək deyildi. Hazırlanan plana görə Müslümün atasının məzarı çoxda böyük olmayan polyak kəndinin yaxınlığından keçən dəmir yolu xəttinə bağlanırdı. Sözsüz ki, bu maqomayevlər ailəsinə bəlli ola bilməzdi.
“Başqa bir tərəfdən müharibədən sonra “Sosialist Polşası”nın yenidən qurulması və bu kəndin yerlə yeksan olunması məsələsi meydana gəlirdi. Elə, buna görə də, Məhəmməd Maqomayevin məzarının ilkin axtarışları heç bir nəticə vermədi. Həmin zaman axtarışlar bir neçə voyevodluqda (Polşada inzibati ərazi vahidi: -C.P.) aparılırdı. Axtarışlardan xeyli müddət keçməsinə baxmayaraq polyaklar məzarın düzgün və dəqiq yerini müəyyən edə bilirlər. Məlum olur ki, 823 saylı alaydan olan sovet əsgərlərinin məzarı, o cümlədən Məhəmməd Əbdül-Müslüm oğlu Maqomayevin dəfn olunduğu yer Kşivin-Qreyıfinskidir ”, -deyərək,-M.Zaxarçuk qeyd edir.
Tarixi sənədlərə əsasən 1952-ci ildə bu yarğanda yerləşən bütün həlak olan sovet əsgərlərinin qəbirləri açılaraq ekshumasiya olunur və yenidən Hoyne adlanan qardaşlıq məzarlığında dəfn olunurlar. Xüsusi məqsəd üçün hazırlanan bu məzarlıqda indi 3985 sovet əsgəri uyuyur. Rəsmi məlumatlara görə onların çoxunun dəqiq familiyasını məyin etmək mümkün olubdu, həmçinin, Məhəmməd Maqomayevin.
Muslum Maqomayev xatirələrində bu barədə yazırdı:
“Bu informasiyalar dəfələrlə yoxlanıbdı. Lakin, ən azından, Georgiy Qavriloviça atam haqqında söylədiyi xoş xatirələrə görə dərin təşəkkürümü bildirirəm. Bizim geniş ailə arxividə atamın komandirləri, dostları, hərbi yoldaşları haqqında yazdığı çoxsaylı məktublar qorunub saxlanılır. Lakin şükürlər olsun ki, hal-hazırda atamın yaşayan alay komandiri haqqında ilk dəfədi eşidirəm. Atam haqqında hər bir məlumat mənim üçün olduqca qiymətlidi. Çünki mən atamı heç vaxt görməmişəm…”.
Bu, vəziyyətdən yararlanmaq məqsədilə, sözün yaxşı mənasında, Mixayıl Zaxarçuk atalar məsəlində deyildiyinə rəğmən, – “dəmiri isti-isti döyərlər” formuluna əsaslanaraq Müslüm Maqomayevdən onların ailə arxivini, daha doğrusu, atasının müharibə illəri ilə bağlı olan hissəni bir neçə günlük istəyir. Elə düşünür ki, ola bilsin orda Georgiy Qavriloviçin demədiyi bəzi faktları aşkarlasın… Əlbəttə, bu, ölkənin ən məşhur hərbi qəzetlərində veriləcək məqaləni daha rəngarənk, maraqlı və dəyərli edərdi.
Mixayıl Zaxarçuk xatirələrində yazırdı:
“Əvvəlcə Müslüm susdu və sonra həmişə olduğu kimi tələsik bir siqaret yandırdı. Həmin an nədənsə mənə ağır gəldi və öz-özümə daxilən sual verdim: nə üçün mən bu qədər məşhur bir insanın vaxtını alıram? Bu zaman, onun həyat yoldaşı Tamara xanım bizim üçün ətirli, yaxşı dəmlənmiş Bakı çayı gətirdi…”.
Jurnalistin xatirələrindən bəlli olur ki, ailə arxivi ilə bağlı Müslüm Maqomayevə ünvanlandığı suala yox cavabı alması onu çətin və çıxılmaz vəziyyətə salsa da o, təəssüfünü büruzə verməyərək, əvvəlki görkəmində qalır, hətta, bütün bunlara baxmayaraq hər şeyi mövcud normalar çərçivədə qəbul edir, ətirli Azərbaycan çayını içəiçə daxilən özünə toxtaqlıq verir.
“İnanıram ki, siz məni düz başa düşəcəksiniz. Atama məxsus olan hər şey şəxsən mənə aiddi. Mən mərhəm, gizli şeyləri yaymağı xoşlamıram. Həqiqət naminə qeyd edim ki, çox əvvəllər əmim Camal atamın məktublarından bəzisini Bakı qəzetlərindən birinə vermişdi. Məncə, bu “Vışka” qəzeti idi. Ancaq mən bunu heç vaxt etməmişəm. Sizin təklifenizi… Bağışlayın bir daha, comərdcəsinə, inanıram ki, siz məni düzgün başa düşürsünüz…”, -deyərək, – Müslüm fikirini tamamlayır.
Jurnalist heç bir açıqlama olmadan hər şeyi gozəl bilirdi və başa düşürdü. Müslümün ailə arxivini, əsasən də, atasının cəbhə məktublarını başqa bir şəxsə verməməsini düzgün qiymətləndirirdi.
Jurnalist xatirələr dəftərində yazırdı:
“Əslində həmin vaxt Müslüm düzgün qərar qəbul etdi. Hansı əsasnan o, ailə arxivini mənə verməli idi. Baxmayaraq ki, mən tanımadığı adam deyidim, amma belə götürəndə kənar şəxs idim. Kim buna zəmanət verə bilərdi ki, mən atasının cəbhə məktublarından səliqəli və düşünülmüş formada istifadə edəcəm? Başqa bir tərəfdən isə bu mənə təəssüflü və ağır gəlirdi. Ona görə ki, “qızıl ulduzlu” hərbi qəzetlər üçün bu həqiqi material idi. Demək olar ki, həmin materialı əlimdə tutmuşdum, lakin o birdən-əlimdən çıxdı!”.
Görünür