– Инде иртәрәк ятарбыз, – диде бабасы.
– Ник?
– Кояш алданрак батар – хәзер без көн чыгышы ягында ич.
– Аның каруы иртәрәк уянырбыз, – диде Каюм.
– Син зиһенле бала. – Бабасы дәү, кытыршы учы белән аның чәчен сыйпап алды. – Иртә уянган халык озаграк яши.
– Кешеләр – халык дигән сүзме?
– Кешеләр йокласа да ярый. Ә халык… халык ул көне-тө- не уяу торырга тиеш. Бер йокыга китсә, бүтән күзен ачмый ул.
– Чү! Төн җиткәч, бөтен кеше йокларга ята ич! Бөтен кеше йоклагач, халык та йоклый булмыймыни?
– Үзебез йокласак та, безнең зиһен белән хәтер йокламый, улым, – диде Каюмның бабасы.
– Хәтер ул – төшмени? – диде малай, әзрәк уйланып утыргач.
– Ник? – дип сорады бу юлы бабасы.
– Үзем йокласам да, минем төшем йокламый. Кино шикелле, ут кабынгач, кояш чыккач кына сүнә.
Бабасы кеткелдәп көлеп җибәрде. Аннары зур учы белән битендәге елмаюны сыпырып алды да моңсу күзе белән генә түбәндәге авылларына, дөресрәге, инде авыл булудан туктаган җиргә ишарәләп күрсәтте:
– Хәтер әнә шул инде ул.
– Буш җирме?
– Бу җирләрнең борын-борыннан буш торганы юк.
– Чү! – диде оныгы, гаҗәпсенеп. Исе киткәнне ул, бабасыннан отып, «чү!» дип белдерә.
– Уйла әле, уйла.
Каюм бермәл уйланып утырды. Берүзе утырып калган җил тегермәненең мүкләнеп яшелләнгән такта түбәсенә ике кеше менеп басканы күренде. Малай аларны әрекмән яфрагында үрмәләп йөрүче кырмыскаларга охшатып куйды. Алардан өркеп, тегермәннең текә стенасындагы, кәрниз астындагы бихисап тишек һәм ярыклардан әллә нихәтле күгәрчен, чәүкә тузгып чыкты. Ә тегермән үзе, салам кибәненә кунаклаган җиреннән очып китәргә җыенган карт тилгәнне төсмерләтеп, инеш аръягындагы түбәнкерәк үр башында утыра иде. Кайсыбер такталары какшаган, асылынып-асылынып тора – шул тилгәннең җил тузгыткан йоннары төсле. Дүрт канатының икесе генә калган инде; тегермән, яралы кош сыман, талгын җилдә канатлары белән кисәк-кисәк талпынгалап куя һәм аның бөтен тәне шыңгырдау белән тула.
Түбәдәге кешеләр купкан берничә тактаны аска төртеп төшерделәр.
– Сүтәргә тотындылар, – диде Каюм.
– Тотындылар, – дип килеште бабасы. – Карт-карчыкларга утын итеп өләшергәдер.
– Матур тегермән.
– Матур. Аны минем бабайлар бурап салган иде.
– У-у! – Малай дәшми торды. – Тик анда күселәр күп, – диде ул беравыктан.
– Күп.
– Утрауда калгач, ул явызлар ачлыктан кырылачак!
– Күселәр һичкайчан ачтан үлми, улым. Алар кайда да җайлаша! Үтә сизгер җанвар ул күсе: хәвеф килсә, – син күр дә мин күр.
– Сүтеләсен сизенеп, тегермәннән дә качканнардыр ин- де.
– Юк әле, шунда әле алар. Менә сүтсеннәр дә кирәкләрен бирербез. Югыйсә өерләре белән яңа авылга таралышырлар. – Бабасы изүенең иң өске ялтыравык сәдәбен ычкындырып җибәрде. – Аларда