Jechali jednak spokojnie, tak że Zbyszkowi poczynała się już droga przykrzyć, i dopiero na dzień kołowej jazdy od Bogdańca posłyszeli za sobą pewnej nocy parskanie i tupot koni.
– Jacyś ludzie jadą za nami – rzekł Zbyszko.
Maćko, który nie spał, spojrzał na gwiazdy i odpowiedział jako człowiek doświadczony:
– Świt niedaleko. Przecieżby zbóje nie napadali przy schyłku nocy, bo nade dniem czas im do domu.
Zbyszko wstrzymał jednak wóz, uszykował ludzi w poprzek drogi czołem do nadjeżdżających, sam zaś wysunął się naprzód i czekał.
Jakoż po pewnym czasie ujrzał w pomroce kilkunastu konnych. Jeden z nich jechał na czele, na kilka kroków przed innymi, ale widocznie nie miał zamiaru się ukrywać, albowiem śpiewał głośno. Zbyszko nie mógł dosłyszeć słów, ale do uszu jego dochodziło wesołe: „hoc! hoc!”, którym nieznajomy kończył każdą zwrotkę pieśni.
– Nasi! – rzekł sobie.
Po chwili jednak zawołał:
– Stój!
– A ty se siednij – odpowiedział żartobliwy glos.
– Coście za jedni?
– Coście za drudzy?
– A czemu nas najeżdżacie?
– A czemuż drogę zagradzasz?
– Odpowiadaj, bo kusze napięte.
– A u nas… wypięte – strzelaj!
– Odkazujże730 po ludzku, bo ci będzie bieda.
Na to odpowiedziała Zbyszkowi wesoła pieśń:
Jedna bieda z drugą biedą
Na rozstaju w taniec idą…
Hoc! hoc! hoc!
Na cóż im się taniec przyda?
Dobry taniec, chociaż bieda…
Hoc! hoc! hoc!
Zdumiał się usłyszawszy taką odpowiedź Zbyszko; a tymczasem pieśń ustała, ale ten sam głos spytał:
– A jak się ta ma stary Maćko? Dycha jeszcze?
Maćko przypodniósł się na wozie i rzekł:
– Dla Boga, to jacyś swoi!
Zbyszko zaś ruszył koniem naprzód:
– Kto o Maćka pyta?
– A somsiad731, Zych ze Zgorzelic. Już z tydzień jadę za wami i rozpytuję ludzi po drodze.
– Rety! Stryjku! Zych ze Zgorzelic tu jest! – zawołał Zbyszko.
I poczęli się witać radośnie, Zych bowiem był istotnie ich sąsiadem, a do tego człowiekiem dobrym i powszechnie lubionym dla wielkiej wesołości.
– No, jak się macie? pytał, potrząsając dłoń Maćka. – Hoc jeszcze, czyli już nie hoc!
– Hej, już nie hoc! – odrzekł Maćko. – Ale rad was widzę. Miły Boże, to jakbym już był w Bogdańcu!
– A co wam jest, bo jak słyszałem, to was Niemce postrzelili?
– Postrzelili psubraty! Żeleźce732 mi się między żebrami ostało…
– Bójcie się Boga! No i co? A próbowaliście niedźwiedziego sadła się napić?
– Widzicie! – rzekł Zbyszko – każdy niedźwiedzie sadło rai733. Byle do Bogdańca. Zara pójdę na noc z toporem po barcie734.
– Może Jagienka będzie miała, a nie, to poślę pytać.
– Jaka Jagienka? Waszej przecie było Małgochna? – spytał Maćko.
– Oo! co ta Małgochna! Na święty Michał będzie trzecia jesień, jak Małgochna na księżej grudzi735. Zadzierżysta736 była baba – Panie, świeć nad jej duszą! – Ale Jagienka po niej poszła, jeno737 że młoda…
…Za dołami świeci górka,
Jaka mać taka i córka…
Hoc! hoc!
…A Małgochnie gadałem: Nie leź na sosnę, kiedy ci pięćdziesiąt roków738. Nieprawda! Wlazła. A to gałąź się ułomiła739 i buch! To powiadam wam, że aż dziurę w ziemi wybiła, ale też we trzy dni puściła ostatnią parę.
– Panie, świeć jej! – rzekł Maćko. – Pamiętam, pamiętam… kiedy to się w boki wzięła, a poczęła cudować, to się parobcy w siano chowali. Ale do gospodarki była sprawna! I z sosny jej się zleciało?… Widzicie ludzie!…
– Zleciała jak szyszka na zimę… Oj, był frasunek740. Wiecie? po pogrzebie tom się tak z żałości upił, że trzy dni nie mogli mnie dobudzić. Myśleli, żem się też wykopyrtnął. A com się potem napłakał, to byście cebrem nie wynieśli! Ale do gospodarstwa i Jagienka sprawna. Wszystko to teraz na jej głowie.
– Ledwie że ją pamiętam. Nie większa była, kiedym wyjeżdżał, jak toporzysko741. Pod koniem mogła przejść głową o brzuch nie zawadziwszy. Ba! dawno to już i musiała wyrosnąć.
– Na świętą Agnieszkę skończyła piętnaście lat; alem jej też już blisko rok nie widział.
– A cóż się z wami działo? Skąd wracacie?
– Z wojny. Albo to mi niewola majęcy Jagienkę w domu siedzieć?
Maćko, chociaż chory, na wzmiankę o wojnie nadstawił ciekawie uszu i zapytał:
– Byliście może z kniaziem Witoldem742 pod Worsklą743?
– A byłem – odrzekł wesoło Zych ze Zgorzelic. – No, Pan Bóg mu nie poszczęścił: ponieśliśmy klęskę od Edygi744 okrutną. Naprzód konie nam wystrzelali. Tatar ci nie uderzy wręcz jako rycerz chrześcijański, jeno z łuków z daleka szyje. Ty na niego obces745, to ci się umknie i znów szyje. Róbże z nim, co chcesz! Bo widzicie, w naszym wojsku chełpili się rycerze bez pomiarkowania i gadali tak: „Kopij nawet nie będziemy pochylać ni mieczów dobywać, jeno na kopytach to robactwo rozniesiem”. Tak to oni się chwalili, aż tu jak wzięły groty warczeć, to aż się ciemno uczyniło – i po bitwie, co? Ledwie jeden na dziesięciu żyw ostał. Dacie wiarę? Więcej niż połowa wojska, siedemdziesięciu kniaziów litewskich i ruskich zostało na polu, a co bojarzynów746 i różnych tam dworzan, czyli jako oni zowią: otroków747, tego byście i bez dwie niedziele nie policzyli.
– Słyszałem – przerwał Maćko. – I naszych posiłkowych rycerzy też siła748 legło.
– Ba, nawet i dziewięciu Krzyżaków, gdyż i ci musieli Witoldowej potędze służyć. A naszych także kupa, że to, jako wiecie, gdzie inny się obejrzy za siebie, tam nasz się nie obejrzy. Dufał najbardziej wielki kniaź naszym rycerzom i nie chciał mieć innej straży w bitwie koło siebie, jeno samych Polaków. Hi! hi! Mostem się też koło niego położyli, a jemu nic! Legł pan Spytko z Melsztyna749 i miecznik Bernat, i cześnik750 Mikołaj, i Prokop, i Przecław, i Dobrogost, i Jaśko z Lazewic, i Pilik Mazur, i Warsz z Michowa, i wojewoda Socha, i Jaśko z Dąbrowy, i Pietrko z Miłosławia, i Szczepiecki, i Oderski, i Tomko Łagoda. Kto by ich ta wszystkich zliczył! A niektórych tom widział tak nabitych grotami, że jako jeże po śmierci wyglądali, aż śmiech brał patrzeć!
Tu roześmiał się istotnie, jak gdyby opowiadał rzecz najweselszą – i nagle począł śpiewać:
Oj