Human & Rousseau
Met dank aan Madri Victor, Monique Bisschoff, Cherie Klee,
Melanie Kotze, Elzaan Liebenberg en Ansie Olivier en haar man.
– D. T.
Pretoria is miskien mega-groot en die administratiewe hoofstad van ons land, maar dat ons hier meer kwaliteit gesinstyd saam kan hê is ’n totale myth. Hier gaan die lewe oor wie die meeste geld het, wie se vrouens fashion sense het en wie se kinders die grootste brats is.
Ek wou ook nog sê dat ons soos in glad nie hier gaan inpas nie. Ma se kleresmaak is so negentiende-eeus. Pa is so suinig met sy geld dat ek soms dink ons is op die randjie van bankrotskap. En ek? Wel, ek is so ver van bederf af, dit is nie eens meer snaaks nie. Maar toe sien ek Pa knip skaars sy oë. Dit is amper asof hy nie eens na my gekla luister nie. Hy staan net hande gekruis oor sy bors en kyk strak hoe die laaste meubels by ons huis ingedra word.
Dit is laatmiddag en die treklorrie in die straat begin hoes sodat die petroldampe my asem wegslaan. “Platteland Vervoer” staan groot in roesbruin oor die lorrie se staalblou kante geskryf. Ek knip my oë ’n paar keer om te keer dat die trane in die hoeke van my oë opdam. Moet ek nie dalk ’n tantrum gooi nie? Of so hard skree soos ek kan nie? Of dalk kan ek iewers magic doepa kry wat my sal laat verdwyn.
Hier staan ek voor ’n nuwe huis, in ’n nuwe straat met die vooruitsigte van ’n nuwe skool in hierdie wildvreemde stad. Gaan enigiets hiervoor help?
Ons nuwe huis, ’n groot wit dubbelverdieping rondawel, staan onder ’n strooihoed byna die hele erf vol.
“Martin!” Ma kom met kort treetjies van die voordeur af aangetrippel. “Martin!” Statig en styf asof sy ’n stok ingesluk het. Kompleet soos daai snaakse mannetjies in die ou dae se swart-en-wit movies sonder klank.
My hand glip na my mond. Ek moet my asem diep intrek om te keer dat ek uitbars van die lag. Dit help darem teen die trane.
Soos ’n vis op land hap Ma na lug toe sy op die sypaadjie langs my en Pa tot stilstand kom. “Het hulle toe alles afgelaai?” Sy kyk bekommerd na die stotterende treklorrie, terwyl sy haar bolla terugdruk op sy plek.
Die ding trek met ’n vaart weg.
Ma se gesig is bleek. “Martin, ek vermis ’n boks.”
Onder normale omstandighede sou sy my pa “Pappatjie” genoem het.
Ek hou myself dun. Trek my skouers tot amper teen my ore op. Maak my rug hol. Ek waag dit om net so onderlangs na hulle te loer terwyl ek bid dat hulle van my moet vergeet, want as Nelia Botha se sin eers met “Martin” begin, loop dit altyd uit op rusie.
Pa frons. Sy digte wenkbroue lyk of hulle mekaar op die punt van sy neus gaan ontmoet. Dit is natuurlik nou as hulle verby sy groot, ronderaambril kan kom. Lank, lank gelede, toe my pa se Beatles musiek saans op die radio gespeel het in ons ou kombuis en ek nog op sy skoot kon pas, het hy vir my nogal so ’n bietjie soos Paul McCartney gelyk. Maar intussen het my pa ’n snor en bril gekry, en ek meer verstand.
Sy stem is grof. “Hoekom kom staan jy hier op my en skree?” Dat hy agt huise verder die straat af gehoor kan word, pla hom min. “Ek het mos vir jou gesê jy moet gaan kyk of die trok leeg is!”
My pa is deesdae al hoe meer soos Adolf Hitler die Tweede. En dit is nie net sy swart tandeborselsnor of sy donker, kortgeknipte hare wat my aan ’n Nazi laat dink nie. Nee! Dis omdat alles altyd net op Pa se manier gedoen moet word, en bogger die res.
Oorkant die pad trek ’n gordyn wat beweeg my aandag. ’n Roofkyker? Wie wil nou betaal vir ’n show terwyl daar een gratis in die straat voor jou huis aangebied word?
Ma klink eers paniekerig. “Ek eh . . . Martin, ek is amper oortuig daarvan een van my bokse is weg.” Toe verander haar stemtoon na ’n klaaglied. “Ek was mal om hiernatoe te trek!” Haar neus wip vies in die lug. “Ek moes eerder op ’n egskeiding aangedring het.”
Wat? Egskeiding? Asof my ma sonder my pa sal kan asemhaal. En weereens staan ek laaste in die ry om van goed te hoor. Soos toe ek laas Maandag vir die eerste keer van ons groot trek gehoor het. Daar was nie eens genoeg tyd om protes aan te teken nie. En nadat my ouers se vriende oornag verminder het, was daar ook nie genoeg mense vir ’n staking nie.
Pa raak befoeterd. “Dan moes jy maar daarop aangedring het!” bulder hy.
Die wind pluk aan my hare terwyl ek my ouers onderlangs deur my kuif dophou. Hier kom die hoogtepunt van die show, voorspel ek. Ek vou my hande agter my rug en gee stilletjies twee tree terug. Ma lyk nes ’n spook met haar wit gesig en haar vormlose ligbruin rok aan, dink ek. As sy dalk ’n spook is, het hulle haar boks seker al hemel toe gepos? ’n Proeserige lag glip tussen my lippe uit. Pa gluur my kwaai aan met sy byna swart oë. Ek moet dit nou seker eerder laat klink na ’n hoes wat geboemerang het?
“Sorry,” kry ek skaars hoorbaar onder die hoespoging uit.
En hier staan ons helder oordag langs die straat onder die blaarlose bome se takke wat lyk of hulle hande vashou en kyk hoe die treklorrie twee blokke verder om die hoek verdwyn. Ek sug, maar net in my kop, anders hoor Pa dit en dan kyk daai swart oë my dalk middeldeur.
Ag, puh-leeze! Kan ek nie maar ook verdwyn nie? Sommer van die aardbol af. Mars? Of Jupiter? Of sal daar ’n ou op die maan wees wat my wil hê?
Ek pluk aan die punte van my swart romp dat dit skoon skeef hang. So what as Pa dink dis te kort. Dis anyway nie asof hý dit moet dra nie. Ek like die romp, want dit laat my aan ’n feetjie dink. ’n Goth een.
“Ek waarsku jou, Martin! As daar een boks weg is . . .” stry Ma verder.
Arg! Aarde sluk my in. Ek móét eerder verdwyn voor die hele buurt agterkom dat die Hitler en die Spook in die straat my ouers is. Ek meen, rêrig? As die roofkyker oorkant die straat enigsins na Ma aard, is die hele straat al vir seker van ons koms in kennis gestel.
Smekend kyk ek in die pad af. Is daar nie dalk ’n ou daar buite iewers wat my wil kom soen sodat ek uit hierdie nagmerrie kan wakker skrik nie?
Pa ruk my met sy donderstem terug uit my Prinses Lehandi-droom: “En jy, Madampie?” In plaas van voordeur toe loop, moes ek maar liewer op my maag weggeseil het. “Gaan trek vir jou ordentlik aan. Jy werk nie by die sirkus nie.”
Hoor wie praat! Dit is hy wat hierdie gesin in die grap van die jaar verander het. Dis sy skuld dat ons van die platteland af stad toe moes ontsnap.
Pa swaai sy arms woes deur die lug. Hy lyk soos ’n voëlverskrikker op ’n winderige dag.
“Jy lyk gans te verspot met daai swart stewels aan,” voeg hy by, sommer net om nie verder met Ma hoef te redeneer nie.
Ek byt hard op my tong om nie iets kwyt te raak wat my gehok gaan kry nie.
“Dis bootse, Pa, dit gaan by als.” Effens vererg draai ek om en begin voordeur toe hardloop. Ek het nie meer lus vir “Ja, Baas” nie.
“Lehandi! Jy moet daai houding . . . !” raas Pa.
In my kamer klap ek my deur hard agter my toe. Ek kan die mure amper voel tril. Pa kan nou maar in sy kanon in vlieg en kyk of ek omgee. Ek skuur verby die stapel bokse wat my kamer se vloer vol staan en val rug eerste op my onopgemaakte bed neer. Met swart naels grou ek teen my kopvel. Skilfers! As ek net my hare ook kon swart kleur. Maar nee! Ek’s nog op skool. “Té jonk om rebels te wees,” was Pa se woorde.
Ek moet seker vir Hitler luister, anders sit hy my dalk op straat uit. Sonder kos. Of erger: sonder my klere, my skoene, my selfoon en my grimering. Hy is simpel genoeg om dit te doen. Die gedagte los ’n bitter smaak in my mond. Ek spring op. My CD-speler, wat op my bedkassie staan, se rooi knop gly onder my vingers. Ja, Allison Weiss is perfekto. ’n Tokkelende kitaar om my hartseer weg te toor.
Terwyl ek vir myself in die spieël kyk, mompel