Pre-lees
Monumente en standbeelde word opgerig om die geskiedenis te herdenk en mense wat ’n belangrike rol gespeel het te vereer. Ongelukkig deel almal nie altyd die sentimente wat deur dié huldiging uitgebeeld word nie. Almal het ook nie dieselfde verering vir bepaalde persone nie. Soos die lewe voortgaan, verloor sommige figure hulle belangrikheid en daarmee saam ook beelde van hulle, of is net nie meer relevant nie.
“Oor monnemente gepraat” in konteks: Die gedig kom uit die bundel Steenbok tot Poolsee wat in 1955 verskyn het. Die digter lewer sosiale kritiek op die hoër stand. In hierdie gedig uit ’n reeks “Kaapse sonnette” is die sprekers bruin mense en praat hulle Kaapse Afrikaans. Die spreker stel die kunstige teenoor die kunsmatige. Die gedig weerspieël die ervaringswêreld van die spreker. Aangesien die monumente en standbeelde die geskiedenis van ’n volk moet weerspieël, vertel elke standbeeld sy eie storie. Cecil John Rhodes en koningin Victoria verteenwoordig die kolonialisme en die rol van die Engelse oorheersing oor ’n groot deel van die wêreld. Daar is gesê dat die son nooit oor die Britse koninkryk sak nie – want dwarsoor die wêreld was daar Engelse kolonies. Cecil John Rhodes se ideaal was ’n spoorlyn van die Kaap tot in Kaïro – alles op Engelse grondgebied.
Lees
Oor monnemente gepraat
1.Wat spog jul so met julle monnement?
2.Hy’s groot ma’ lielak, en hy staan so kaal
3.da’ op sy koppie. Wie’t vir hom betaal –
4.al daai graniet en marmer en sement?
5.O ja, hy’s groter as ’n sirkustent –
6.ma’waa’s die pêd, die mooi nooi innie saal?
7.die lekka clowns, die leeus in hul kraal?
8.Nei, daa’s g’n spôts nie vir jou Kaapse kjend!
9.Hier het ons stetjoes, elkeen soos ’n mens:
10.ou Afduim-Murray, Hofmeyr met sy pens;
11.hier’s Jan van Riebeeck, bakgat aangetrek
12.in sy plus-fours; Cecil Rhodes wat jou wys
13.wa’ die reisiesbaan lê; en vorie Paalmint-hys
14.ou Mies Victôria met ha’ klein spanspek.
WOORDVERKLARINGS
bakgat: netjies, spoggerig / Eng.: neatly, smartly
graniet: korrelrige klip / Eng.: granite
kjend: kind / Eng.: child
lekka: lekker, aangenaam / Eng.: enjoyable
lielak: lelik / Eng.: ugly
marmer: kalkgesteente met fyn korrels / Eng.: marble
monnement: monument / Eng.: monument
Paalmint-hys: Parlementshuis / Eng.: House of Parliament
pêd: perd / Eng.: horse
plus-fours: pofbroek, kniebroek / Eng.: plus-fours
spôts: pret / Eng.: fun, sports
stetjoes: standbeelde / Eng.: statues
Pitkos: Die gedig is ’n sonnet waarin die voorkeur en afkeer van die monumente/standbeelde visueel met behulp van die strofebou en die rym aangetoon word. Die pittige manier waarop die spreker, in Kaapse Afrikaans, die vergelykings tref en die standbeelde beskryf, sorg vir ironie en humor in die gedig. Op ’n skynbaar onskuldige manier en beskrywing word die spot hiermee gedryf. Die spreker sê hiermee die Voortrekkermonument kan nie vergelyk met die Kaapse monumente wat almal soos mense lyk nie. Wat hy eintlik wil sê, is dat die Voortrekkermonument so duur is en nie eens ’n herkenbare mens verteenwoordig nie.
LEERFOKUS
humor
ironie
Kaapse Afrikaans
Italiaanse sonnet
teenstelling
Post-lees
Kontekstuele vrae
1.Kies die korrekte antwoord. Skryf net die vraagnommer en die letter (a-c) neer. In die eerste strofe word daar verwys na die … monument.
a.Cecil John Rhodes-monument
b.Andrew Murray-monument
c.Voortrekkermonument
2.Waarom, dink jy, verkies die spreker die Kaapse standbeelde bo die monument?
3.Maak ’n lys van die Kaapse standbeelde wat hier genoem word.
4.Watter soort sonnet is hierdie gedig? Gee drie redes vir jou antwoord.
5.Dink jy die spreker verkies die Kaapse monumente omdat hy onder die indruk van die historiese waarde daarvan is? Motiveer jou antwoord.
Vir jou joernaal en/of in die klas
Debatteer oor die volgende stelling in die klas en kom tot ’n gevolgtrekking: Monumente en standbeelde is geldverkwisting. In ’n land waar daar soveel armoede is, kan die geld wat sodanig bestee word, baie beter aangewend word.
Boerneef
(*11 Mei 1897 – †2 Julie 1967)
BOERNEEF WAS DIE SKRYWERSNAAM van I.W. van der Merwe. Behalwe digter was hy ook prosaskrywer, kinderverhaalskrywer en leksikograaf. Hy is op Ceres gebore, het op die plaas Boplaas grootgeword en is in Kaapstad oorlede. Hy het aan die Universiteit van Kaapstad (destyds South African College) gestudeer, waar hy ’n onderwysdiploma en ’n meestersgraad in Afrikaans-Nederlands behaal het. As dosent was hy 41 jaar aan die Universiteit van Kaapstad verbonde, waar hy sy loopbaan as professor afgesluit het. Boerneef is veral bekend vir sy geestige, volkse en klankryke verse en verskeie van sy verse is getoonset en deur bekende sangers gesing. In 1968 word hy postuum met die Hertzogprys bekroon vir sy hele digterlike oeuvre. Sy poësie handel veral oor die kontrei waar hy vandaan kom en waarvoor hy ’n passie gehad het: die Karoo, Kamdeboo, Koorsteenberg, Katbakkies, Soebatsfontein en Speserykloof. Sy poësie word dan ook gekenmerk deur kontreitaal, dit wil sê die soort Afrikaans wat in hierdie streke gepraat is.
Pre-lees
Wuppertal is ’n afgeleë dorpie in die Sederberge en slegs bereikbaar deur middel van ’n grondpad. Die omgewing is ongerep en daar kom fynbos asook veldblomme in die lente voor.
Die gedig in konteks: Die gedig het ’n speelse klank met ’n hartseer ondertoon, wat die musikaliteit van Boerneef se poësie reflekteer. Hierdie gedig is een van dié wat getoonset is (gaan luister gerus by https://www.youtube.com/watch?v=7oMKwxizkNU om die melodie te hoor), juis omdat dit so klankryk is.
In hierdie speelse dog nostalgiese vers sê die spreker hy stuur vir sy geliefde ’n veer van die berggans. Daarmee wil hy vir haar sê hoe lief hy haar het.
Die berggans kom wydverspreid in Afrika voor, maar veral suid van die Sahara. Dit is een van die voëlsoorte wat gewoonlik lewenslank net een maat het. In die Antieke Tyd het Egiptenare die berggans as heilig beskou. Sy pragtige veredrag vertoon grys, bruin en wit. Hoewel dit nie direk gesê word nie, dra dit ook by tot die berggansveer se simboliese waarde.
Lees
Die berggans het ’n veer laat val
1.Die berggans het ’n veer laat val
2.van die hoogste krans by Woeperdal
3.my hart staan tuit al meer en meer
4.ek