die gespikkelde patrys wat voor
sy kierie knak, die sterre in hul stand
en gang van die getye; so het hulle
hom gehard as hy die duikertjie moes dra,
boodskappe loop en beeste soek. Wanneer
die wagters in die veld ’n bol uitgrawe
en gooi, het hy met skerpgemaakte kierie
eerste die lobbe van die ui deurklief;
en in kleingevegte baiemaal gewen
met oë stip op elke roering
in ’n spel van mik en skielik elders slaan.
As die potte vol pampoenpap koud is
en die geel velletjies word afgetrek
en omheen vir honde op die grond
gesmyt, word smalend ook na hom geroep.
Saans moes hy die mans se voete voor
die kraal afspoel en, lê die ander, lank
die stif tamboekiegras wat stadig gloei
vir hulle hou; die gloed was dan sy wraak
wat oor die lywe brand, die stif sy kierie
waarmee hy nog sou veg, die koppe slaan,
die bene breek, sy assegaai wat in
die sagte vlees ingly, oorwinning
oor elke man, oor elke opperhoof,
sy assegaai wat blink oor elke stam.
DINGISWAYO
By Dingiswayo, hoof van die Mtetwa
en kleiner stamme, is sy vlug voltooi;
en in die vrede van die kraal het hy
met woordspelinge en ratse dans
van witgekwaste bene op die blad,
veel guns gewen; wanneer sonbesies
uit die doringbome om die strooise sens
en meidjies in die skadu’s matjies vleg,
of met kambas op die kop afsak
na die fontein, is in ’n nuwe lied
al meer sy dade en sy durf besing:
“Almal het die besetene gevrees
wat tussen klowe woon, sy dagga rook
en beeste steel; almal was bang, net Shaka
het alleen bly staan, hom in sy assegaai
laat loop . . .” “Hy tel die mane ongeduldig
voor die oeste ingesamel word;
dan sal ieder in ons impi’s vinnig
spiese uit sy bondel op die vyand werp,
maar hy tussen die digste horde jaag
en met ’n enkel wapen veg: die kort steel
met die lang en breë lem wat langs
sy skildvel flits, en man na man laat val . . .”
Op die Fees van die Oorwonnenes
toe bakke vleis gestaan het in die kring
en koel bierpotte in die hande rus,
het Senzangakona, klein onderhoof,
trots op die knapste danser van die kraal
en op die leier van die leër geroem;
maar toe dié seun sy assegaai bekyk,
die blad, die sening wat dit bind, die steel
se draad, dit bêre, neem en weer betas,
moes hy met oë op die grond beken:
“Dit hoort reeds aan jou broer, Mfokazaan.”
Ontsteld het Shaka verby die struike
waar tarentale in die koel sand
lê en skarrel tot los bolle veer,
en met sy koms opspring en vinnig vlug,
die rantjie ysterklip beklim; van hier
teen hellinge die groepe stroois gevolg
wat vér miershopies word en strepies rook.
So, toe sy vader sterf, het by sy broer,
die nuwe hoof, ’n uitgewekene
gekom, maar spoorloos weer verdwyn eerdat
Mfokazaan gevind is in die water,
skuins deur sy bors ’n assegaai gesteek.
Morester nog aan die lug, die vlaktes
nat en stil tot kiewietjies opskrik
en uitskree in die voorglans van die dag,
het Shaka met ’n eie impi
as hoof na die klein Zoeloe-stam beweeg.
BULAWAYO
In sy nuwe kraal terwyl hy strooise dek
en oor ’n melkwit kudde droom, het sy
gedagtes na Langeni teruggeneig
soos bye uit die donker skeure altyd
na die rooi spil van ’n aalwee keer;
toe is sy impi’s saam Mtonjaneni
oor na dongas waar hy weggekruip het
skaam as kind, die wildepruim moes soek;
en voor die vasgekeerde kraal het hy
elkeen wat Nandi uitgeskel of hom
gekierie het, herinner aan dié dag,
en soos die laksman krieke en sprinkane
in wit penne van die doringbome druk,
hulle in stokke om die kraal gelaat.
Daarna is al wat week is in sy stam
met asgaai uitgeroei: die vroeë
oesters van die graan, hy wat sy hartstog
op die vrou vermors, wat in die rug gewond
of sonder wapen van die slagveld kom.
Soos ’n trop bokke wat geskrik het met
één beweging deur die duisend lywe
agter die leier spring, het hy sy leër,
die halwe maan, met kort steekassegaai
gevoer om saam met Dingiswayo
die waterryke weivelde te wen,
of Qungebeni en Butelezi
met bierparty en liefdesdans binne
sy stam te sluit; maar in die groot geveg
toe Dingiswayo op versterkings wag,
in geil gras van die nek te lank bly lê;
toe met sy leërs en die Mtetwa
wat hy eens moes lei, Zwide, die moordenaar,
verjaag, en na pasgedekte strooise
kinders en jongmeide teruggeneem.
Soms het Shaka in die doringwêreld
waar boskraaie in die wildevyeboom
tussen die twee Folosi’s sit en blêr
saam met sy leërs gaan jag: die waterbok,
renoster,