Wanneer ’n groot fles met water voor hulle neergesit word, vra Bergman of sy sal meedoen aan die vyfgang-maaltyd.
“Vyf gange?”
“Die trots van die Suid-Afrikaanse Spoorweë & Hawens. Hierdie eetwa is nie onderworpe aan rantsoenering nie. Die kok is uit Italië. ’n Oudgevangene.”
“En in watter rioolplaas in Sardinië het hy voor die oorlog gewerk?”
Die AO se gesig val onmiddellik.
“Goed,” sê sy. “As dit nie anders kan nie.” Wat sou Bergman van haar dink – dat sy ydel op die plaas gesit het terwyl die oorlog aan die gang was? Alle vorme van beskaafdheid vergeet het? Meer nog. Dat die koeie ophou melk gee het? Dat niemand geweet het hoe om skaap te slag nie? Dat mevrou Denk nie ’n kombuis vol bediendes kon bestuur nie? Hy kan mos sien sy is nie maer en uitgeteer nie!
AO Bergman sien hoe haar wange begin gloei, daarna haar nek. Vanwaar die woede? Hy hoor hoe sy diep asemhaal, die ademing stadig, uitgerem laat ontsnap. En weer.
Haar toorn sak. Sy is bewus van sy aandag.
Mevrou Denk glimlag vir hom. Dit sal help as hy ook ontspan. Sy wonder waaraan hy dink? Kan tog nie uitsluitend fokus op die maaltyd en sy rituele nie. Het sy maar geweet dat hy sy bes moet doen om nie sy onsekerheid te laat deurskemer nie. Dít is hoe dit altyd met hom is – om die uiterlike indruk van selfversekerdheid en inbors nie te verloën met onbeholpe gedrag nie. Hy had vreugde aan sy ma se Duitse tafel, kan homself handhaaf onder die vergrootglas van sosiale verkeer, maar hierdie keer is die eerste in meer as sewe jaar dat hy alleen met ’n vrou aansit, by die beste wat die Suid-Afrikaanse Spoorweë & Hawens kan bied, ’n geil tafel in ’n tyd van groot skaarstes. Hy het twee dae laas behoorlik geëet, en hy moet met die sametrekking van sy maagspiere probeer verhinder dat sy maag se gorgeluide bo die metrum van die treinwiele oor sweisplekke in die spoorlyn en gapings tussen die stawe hoorbaar word.
Albei is versonke in eie gedagtes, en die liewe AO het nog nie vir homself die deur na hare kon oopbeur nie.
“Honger?”
Sy knik.
AO Bergman wens hy kan nóú meer as net oppervlakkige waarnemings maak. Hy maak wel afleidings, soos hy opgelei is om te doen, van die omgewing waar hy haar ontmoet het. In die verbygaan, sodat niemand agterkom hy stel ’n inventaris op nie. Die opstal van Mecklenburg, die stoele, jagtrofeë, velle op die klipvloer wat as matte dien. Eenvoudige eetgerei. Oorvloed in ’n tyd van rantsoenering. Die spioen was deel van die inventaris, niks meer nie. Blind het hy haar huis betree, blind is hy daar weg. Nie eens die reuk van kos wat uit die kombuis aangesweef gekom het, kon hom van sy voorafingenome oordeel laat afsien nie.
Hoe het daardie oomblik op die stasie dinge nie verander nie!
Mevrou Denk verwyder haar handskoene, plaas hulle bo-op mekaar eenkant op die tafel, naaste aan die venster, langs haar handsakkie.
Die kelner kom aangestap met ’n skinkbord waarop twee borde rus. Elk is bedek met ’n groot silwerkoepeldeksel. Hy plaas die borde voor hulle neer, en lig dan eers mevrou Denk se koepeldeksel en daarna Bergman s’n, om ’n sopbord met ’n helder groente-consommé bloot te lê.
Sy wil haar soplepel lig, maar sien hoe Bergman sy oë sluit. Sy tafelgebed klink helder op: “Zegen Vader hetgeen wij eten. Laten wij nimmer Uw vergeten.”
Is dit ’n meewarige glimlag wat daar om haar mondhoeke roer? Of begrip vir die koddigheid – lakeie van die Britse troon wat steeds hul God aanspreek in die taal van die Nederlandse seehandelaars, die taal van inhalige, korrupte suinigaards? “Wat vir ons oorbly,” sê sy, “is twyfel en onrus.”
Die AO kyk verbaas op. Sy staar by die venster uit, bewus van die groot skuiwende skildery daar buite, en hulle wat bestem is om nooit deel te word daarvan nie. Kan ’n skilder hierdie landskap met fantasie ontsluit?
Mevrou Denk kyk terug, glimlag vir die AO. “Moontlik moet ons ons toevlug tot fantasie neem,” sê sy sag. “Dáár waar verraad en lojaliteit een en dieselfde ding is.”
Die manier waarop hy na haar kyk, sy mond oopmaak om te antwoord maar dan onverrigtersake sluit, steek die vonkie van ’n vermoede by haar aan.
Sy begin eet.
Die reuk van sigarette wat onverwags by hom registreer – ou rook, verslaan in die meubels, in die houtpanele, geabsorbeer saam met ’n duisend en een gesprekke.
Hy dwing sy aandag terug na sy sop.
Mevrou Denk neem ’n paar lepelsvol na die mond, plaas haar soplepel terug in die bord, lepelsteel op sesuur.
Bergman is verbaas. Moontlik is sy beter gewoond. Indien so iets moontlik is. Hy verorber sy sop, koninklike spyse na sy smaak. Haar amper onaangeraakte sop staar met ’n groot blink oog terug.
Dit spreek seker vanself dat haar gedagtes elders dwaal, vir al wat die Kroon se gesant hier weet. Dalk by Windhoek onder meer, beter omstandighede, met Hitler se afgevaardigde wat die stad namens der Führer voor ’n skare in ontvangs neem, en sy is deel van ’n oorwinningskonvooi, per trein op pad na Kapstadt, hande omhoog in saluut terwyl hulle sing van die vlag wat omhoog wapper, en hul vermoorde kamerade wat naas hulle marsjeer. AO Bergman sou iewers in ’n interneringskamp wees, een van ’n span wat strate teer en sanitasie aanlê vir die nuwe woonbuurte van die oorwinnaars uit Europa. Die woorde doem op, maar sy is tot swygsaamheid verplig. Sy neurie saggies, vir hom net hoorbaar, saam: “Die Knechtschaft dauert nur noch kurze Zeit! ”
Ja, dit is ’n wrange glimlag …
Die kelner verwyder hul borde en is feitlik onmiddellik terug met die volgende gang, stokvis met ’n suurlemoenskyfie en ’n spriet pietersielie. Weer die Europese ritueel met die silwerkoepeldeksels.
Die vis is in botter berei, en mevrou Denk druk haar suurlemoenskyfie met mening daaroor uit. Sy weet van die chemiese dans van botter, witvlees-vis en suurlemoensap, die voorspelbaar ekstatiese uitwerking op die palaat. Haar gedagtes spring na ’n restaurant in Frankfurt, die Alte Kanzlei, sy kwalik tiener, in algehele ekstase oor ’n botter-en-suurlemoensap-sous wat ’n Italiaanse sjef vir die visgereg berei het. Die herinnering bring nie heimwee nie, maar ’n mond wat onverwags in antisipasie speeksel produseer.
Hierdie keer eet sy met oorgawe, en laat alleen ’n stukkie vis agter wat drooggekook het. Maar wat anders het sy van ’n Italiaanse kok verwag? Het enige Italianer al ooit iets heeltemal juis afgehandel? Daar sal altyd iets haper, nes met daardie stommerik wat aan sy voete opgehang is sodat sy urine by sy neusgate kon inloop.
Dieter Bergman sien verbaas dat sy voor hom klaar is. Hy is nie gewoond aan vis eet nie. Sy is. Weet presies watter eetgerei om te gebruik, en wat om met die suurlemoen te maak. Hy aap haar na, maar eet sy bord skoon, dat net die uitgedrukte suurlemoenskyfie agterbly. Hy sien hoe sy ’n smeerseltjie by haar een mondhoek wegveeg met haar servet. Geen manier waarop hy kan weet of sy mond dieselfde oorgekom het nie. Hy trek sy servet van sy skoot af en maak sy mond skoon, driehonderd en sestig grade.
Die gebruikte eetgerei word verwyder. “Bietjie blaaskans?” Die kelner rys bo hulle uit. “Sigaret?”
Hy voel in die heupsak van sy uniform se baadjie, haal ’n silwer sigarethouer uit.
Mevrou Denk neem die Gold Leaf wanneer Bergman dit aanbied. Brits, wat beteken dat dit haar keel sal brand. Maar sy smag na een en laat hom toe om dit met sy paraffien-aansteker aan te steek.
Sy blaas haar rook bo hom uit. Hy sien haar keel, die pragtige beweging van haar nekspiere so met die draai van die kop. Haar vel lyk sag en sonder ’n teken van grimering of enige plooitjies wat ouderdom kan verklap. Die spore van vergete lagbuie. Te oordeel na haar wangbene, en die effense insinking van haar wange voor die ferm lyn van haar kakebeen, is sy nog jonk – jonger as wat hy weet sy is.
“Die ene opwinding, is dit nie?” sê sy.
Die