“Wat het toe van julle geword?”
Dovid sug. “Yeled, dis ’n lang en baie hartseer storie. Laat ek dit vir jou op ’n ander dag vertel.”
“Maar het julle almal lewend uitgekom?”
Chaim lê sy hand op Yhoshi se arm. “Dovid het sy ouers en albei sy broers in die doodskampe verloor. Net hy het wonderbaarlik oorleef. Eendag sal ek en jy vir hom gaan kuier,” hy kyk na Dovid wat knik, “dan sal hy jou die hele storie vertel.”
Later stap Chaim en Yhoshi deur die shuks af na die Muur toe, want dit is byna tyd vir Ma’ariv. Die eeue oue stene gloei roesbruin in die laatmiddaglig. Die mossies swerm Muur se kant toe vir die komende nag. Dit het koeler geword, maar die reuk van warm aarde hang nog swaar in die lug.
Yhoshi hou sy oupa dop. Chaim het sy groot swart hoed afgehaal en vir hom gegee om vas te hou. Nou trek hy die tallit versigtig uit die sakkie, skud dit oop en vou dit behendig oor sy kop en skouers. Hy lig die tzitzit na sy lippe en raak dit ligweg aan. Toe laat sak hy sy voorhoof teen die Muur en Yhoshi hoor hom sag sê: “Avinu Malkeinu Echad.”
Iets in sy oupa se stemtoon stuur ’n bewing deur die kind sodat hy sy oë vinnig toemaak en met sy vingers teen sy kippah raak. “Sh’ma Yisra’el Adonai Eloheinu,” prewel hy.
Hy dink aan Dovid se verhaal en die mense wat vergeefs op die skip gebid het. Hy dink aan die Britte wat hulle nie by die land wou laat inkom nie en aan die Arabiere wat hulle so vreeslik gehaat het – die Arabiere wat hulle nog altyd haat. Hy dink ook aan die babatjie wat op die skip dood is en in die see begrawe moes word. Waarom het HaShem hulle nie gehelp nie? Hulle is dan sy eie volk? Dan dink hy aan Natan en sy binneste krimp ineen. Toe hulle terugstap na die Ou Stad, het Abba vir Saba op sy selfoon gebel om te sê die dokters hou Natan vir die nag in die hospitaal omdat hulle nog toetse wil doen. Ook dat hy en Imma daar by hom gaan bly totdat hy slaap. Hy kyk op na Chaim wat effens heen en weer wieg terwyl hy bid en hy sluk swaar.
“Saba,” het hy gevra toe Chaim hom die nuus vertel, “dink jy dis slegte nuus van Natani?”
Chaim het sy hand styf in syne geneem. “Ek weet regtig nie, maar dit klink nie vir my heeltemal goed nie.”
Die woonstel in Rechov HaYehudim is so leeg en stil dat Yhoshi styf teen sy oupa aan op die rusbank gaan sit. Hy wil nie oor Natan praat nie, want dan sien hy hoe bleek en na aan trane sy boetie vanoggend was toe hulle weg is. Hoe styf hy aan sy ma vasgehou het. Hy gryp in sy gedagtes rond na iets waaroor hy kan praat voordat sy oupa dalk iets oor Natan sê. Hy dink weer aan die gesprek met Dovid en sê sommer wat in sy kop opkom.
“Ons het mos die reg om in hierdie land te woon – nè, Saba?”
Chaim kom uit sy eie gedagtewêreld terug en kyk na die kind langs hom. “HaShem het die land vir ons gegee, Yhosh. Hy het dit met ’n verbondsbelofte aan Avraham Avinu en sy nageslag en ál hul geslagte gegee. Die nasies van die wêreld aanvaar nie hierdie verbondsbelofte nie, maar ons het ook ’n ander, tweede reg op hierdie land. In 1947 het die Verenigde Nasies aan Israel die reg gegee om ’n staat hier te stig.”
“Maar hier het mos Arabiere ook gewoon.”
“Nachon, die VN het hulle ook die reg gegee om aan die westelike kant van die Jordaan ’n onafhanklike staat te stig. Hulle wou dit egter nie hê nie.”
“Maar die Palestyne sê dan dit was hul land nog voordat die Jode hier gekom het.” Yhoshi weet nie waarom hy dít sê nie, want hy ken eintlik die antwoord. Om die een of ander rede maak die onthou van Natan se wit gesiggie hom lus om met Chaim te stry.
Sy oupa kyk hom ’n oomblik takserend aan voordat hy antwoord. “Net soos jy netnou vir Dovid gesê het – die Palestyne is nie afstammelinge van die Filistyne waarvan ons in die Tanach lees nie. Hulle is al meer as 700 jaar voor Yeshua as ’n stam uitgeroei. Palestina was die naam van ’n landstreek, nie van ’n nasie nie. Hier was nooit ’n koning of ’n president of ’n regering nie. Daar is geen ryk Palestynse geskiedenis soos hulle beweer nie. Jy sal nêrens geskiedenisboeke kry wat jou vertel van ’n Palestynse kultuur wat eeue ver teruggaan nie.” Chaim voel verleë oor sy lang verduideliking, maar hy moet veg teen die spanning wat hom wil inhaal oor wat met Natan verkeerd is.
“Dit staan in húl geskiedenisboeke,” sê Yhoshi nors.
Chaim skud sy kop. “Dan staan daar ’n leuen in hul geskiedenisboeke, Yhoshi. Yerushalayim het eers onder Melech David ’n hoofstad geword. Dit was nooit die hoofstad van enige ander land nie, ook nie van Palestina nie. Voordat Israel ná 1967 beheer gekry het, het Arabiere nooit in Yerushalayim belanggestel nie. En toe ons Yerushalayim ná die Sesdaagse Oorlog verower, was dit nie van die Palestyne nie, dit was van Jordanië.”
Yhoshi skop teen die koffietafel se poot en kyk nie op nie. “Hulle sê dit was hul land voordat ons hiernatoe teruggekom het.”
Chaim merk die kind se omgekraptheid en praat sagter. “Yhoshi, toe die Jode in die laaste jare van die agtiende eeu begin terugkom het, is Palestina deur die Turke beheer – nie deur die Arabiere nie. Israel was ’n moeras, ’n woesteny, ’n verwaarloosde land. Dit was ’n plek wat niemand wou hê nie. Eers nadat die Jode teruggekom en die land voorspoedig en vrugbaar kom maak het, en ’n nasie tot stand gebring het, het die kwessie oor ’n Palestynse staat opgekom.”
Yhoshi bly teen die koffietafel skop en Chaim moet hom bedwing om nie met die kind te raas nie. Hy lê net sy hand waarskuwend op sy been. Die kind hou egter nie op nie. Hy vra: “Vir wat sal hulle dan sê hulle het nêrens anders om na toe te gaan nie?”
Shmu’eli, die wit wolhondjie, het teen Yhoshi se been kom opstaan, maar die kind ignoreer hom. Chaim tel die diertjie op sy skoot.
“Hoekom sê hulle so?” vra Yhoshi weer.
“Yhoshi, 99% van die Midde-Ooste is in Arabiese hande. Israel woon maar op ’n tiende van een persent van die wêreld se landmassa. Hoekom sou hulle nêrens anders hê om heen te gaan nie? Waarom sou hulle êrens anders heen wil gaan as hulle reeds so ’n groot deel het van wat vroeër Palestina was?”
“Hulle is Palestyne.”
“Palestyne is net Arabiere. Hulle is nie te onderskei van Jordaniërs, Siriërs, Libanese, Irakiërs of wie ook al nie.”
“Hulle sê Mohammed was in Yerushalayim; daarom is dit húl heilige stad en nie ons s’n nie.”
“Hoe was hy hier?” vra Chaim ergerlik, al skaam hy hom oor sy kinderagtigheid.
“Hulle sê hy het hiervandaan op sy perd na die hemel opgevaar.”
“Waar kom jy aan ál dié nonsens, Yhoshi?”
“My naam is nie Yhoshi nie en ek kan ook lees.”
Chaim voel hoe die haartjies in sy nek regop kom van ergernis en hy beteuel hom met mening. “Vreemd dat hy hier was, maar dat Yerushalayim se naam nie één maal in die Koran voorkom nie terwyl dit byna ’n duisend maal in die Tora en die B’rit Chadashah staan.”
“Maar hulle …” Yhoshi skop nog ’n maal kwaad teen die tafelpoot. Die kosbare Eiffeltorinkie van glas wat Rivkah uit Parys teruggebring het, val met ’n dowwe plof van die koffietafel af op die mat.
Yhoshi bars onbeheersd in trane uit. Onmiddellik trek Chaim die snikkende kind in sy arms. Aanvanklik sit Yhoshi hom met mening teë, maar geleidelik verslap hy en bly hartseer huil.
Met die swart krulkop teen sy bors gedruk, vra Chaim baie sag: “Wat is verkeerd, lieweling? Hoekom is jy so kwaad?”
Eers kry hy geen antwoord nie en hy vryf die kind se rug kalmerend. Uiteindelik lig Yhoshi ’n betraande gesig op. “Natani