6Terapie werk in sommige gevalle beter. Dit help die persoon om die waarheid in die oë te staar en die werklike emosionele probleme aan te spreek. ’n Mens moet leer waarom jy negatief op slegte situasies reageer en saam met jou terapeut nuwe maniere aanleer om trauma en verlies te hanteer.
7Die behandeling van depressie is ingewikkeld en baie navorsing moet nog gedoen word. Daar is egter ook bewys dat hoe vroeër die probleem aangepak word, hoe groter die kanse op sukses is. Die belangrikste raad aan depressielyers is: Wat ook al jou aksieplan is, kry so gou as moontlik hulp. Moenie probeer om die probleem alleen op te los nie. Praat daaroor en vertel vir iemand hoe jy voel. Kry hulp by mekaar. Daar is hulp. Moenie ’n groter probleem veroorsaak deur die probleem op verkeerde maniere te probeer oplos nie.
(Verwerk uit: Huisgenoot Pols)
Leesbegrip
Beantwoord die volgende vrae op jou eie.
1. Ondersoek die bou (struktuur) van die teks deur die hoofgedagtes van elke paragraaf in een woord neer te skryf.
2. In die eerste sin van paragraaf 1 word die verskil tussen depressie en terneergedruktheid genoem. Waarin lê die verskil volgens prof. Simpson?
3. Wat verstaan jy onder die woord “kuberkopdokter” (par. 1)?
4. Lees paragraaf 2 weer deur.
a. Wat is “breinoordragstowwe”?
b. Watter leestegniek het jy gebruik om die betekenis uit die teks te kry?
5. Skryf die vier moontlike oorsake van depressie volgens paragraaf 2 in jou eie woorde neer.
6. Is die eerste sin in paragraaf 3 ’n feit of ’n mening? Gee ’n rede vir jou antwoord.
7. Waarom word hierdie statistiek in paragraaf 3 as “ontstellend” beskou?
8. Verduidelik wat met ’n “traumatiese gebeurtenis” bedoel word.
9. Antidepressante het volgens paragraaf 5 voordele. Noem ’n voordeel.
10.Nadat jy die teks gelees het, wie dink jy sal in hierdie teks belangstel?
11.Ken jy iemand wat aan depressie ly? Verduidelik.
12.Dink jy mense wat aan depressie ly, moet gehelp word? Hoekom/Hoekom nie?
Lees In ’n neutedop om meer uit te vind oor die werkwoord, deelwoorde en voegwoorde. Raadpleeg ook die Taalgids.
Die werkwoord
Selfstandige (hoof-) werkwoorde dui handeling in ’n sin aan, byvoorbeeld: Die rugbyspeler skop die bal oor die pale./Die rugbyspeler het die bal oor die pale geskop.
Dit kan oorganklik of onoorganklik in ’n sin gebruik word:Onoorganklik: Wanneer die werkwoord nie op ’n voorwerp oorgaan nie, byvoorbeeld: Ek eet elke oggend./Ek eet in die kombuis.Oorganklik: Wanneer die werkwoord deur ’n voorwerp gevolg word, byvoorbeeld: Ek eet my muesli./Ek eet braaivleis.
Die deeltjiewerkwoord/skeibare werkwoord Dit is ’n werkwoord wat uit twee dele bestaan. Somtyds kan hierdie dele apart in ’n sin gebruik word, byvoorbeeld gelukwens: Ek moet die hoofseun gelukwens met sy verjaarsdag./Ek sal die hoofseun geluk moet wens met sy verjaarsdag.
Koppelwerkwoorde het nie selfstandige betekenis nie en het dus ’n ander sinsdeel nodig om dit te voltooi, byvoorbeeld: Hy is/was ’n rugbyspeler. Hy lyk/word baie sterk. Voorbeelde van koppelwerkwoorde: is, was, word, skyn, lyk, blyk, heet, klink.
Hulpwerkwoorde help die hoofwerkwoord om die volgende uit te druk:
Tyd: Die verlede en toekomende tyd aan te toon, byvoorbeeld: Die meisie het hard gewerk (verlede tyd)./Die meisie sal hard werk (toekomende tyd).
Vorm: Die lydende vorm aan te toon, byvoorbeeld: Die bal word geskop (deur die speler). Die woord “word” help die werkwoord skop en daarom is word die hulpwerkwoord.
Wyse (modaliteit): Ek wil/wou, kan/kon, moet/moes, mag/mog, hoef te, behoort te . . .
Deelwoord
Deelwoorde word afgelei van werkwoorde en kan as verskillende woordsoorte in sinne gebruik word, byvoorbeeld:
Die babas huil (ww.) aanhoudend. > Die huilende (deelwoord as b.nw.) babas moet getroos word.
Die kinders skryf (ww.) in die saal. > Die skrywende kinders werk hard./Die geskrewe teks word in die museum bewaar.
Teenwoordige deelwoorde: Deelwoorde met ’n -end of -ende as agtervoegsel is teenwoordige deelwoorde, want die handeling is nog nie afgehandel nie.
Verlede (voltooide) deelwoordeSwak verlede deelwoorde: Wanneer die handeling voltooi is, kry die deelwoord ’n ge- as voorvoegsel en -te of -de as agtervoegsel. Voorbeelde: Hy het sy arm gebreek. > Hy het ’n gebreekte arm. Ek kerf die biltong. > Ons het gekerfde biltong. Sterk verlede deelwoorde: Soms vind daar by die verlede deelwoord klinker-wisseling plaas, byvoorbeeld: Die ervaring het hom gebreek. > Hy is ’n gebroke mens. “Gebroke” het hier ’n figuurlike betekenis.
Voegwoord
Voegwoorde verbind woorde, sinsdele/frases of sinne aan mekaar. Voegwoorde kan in drie groepe verdeel word en dít bepaal die woordorde (veral die posisie van ’n werkwoord) wat ná die voegwoord gebruik word. Om die regte leestekens (’n komma of ’n kommapunt) te gebruik, is net so belangrik.
Groep 1: Hy oefen gereeld, want hy wil goed presteer. Die woordorde na dié soort voeg-woorde verander nie. Onder hierdie groep ressorteer voegwoorde soos en, maar, want, of.
Groep 2: Hy oefen gereeld; daarom presteer hy goed. Die woordorde verander na dié soort voegwoord. Onder hierdie groep kry jy voegwoorde soos dus, intussen, nietemin, inteendeel, gevolglik, derhalwe, al, tog, nogtans.
Groep 3: Hy oefen gereeld aangesien hy goed wil presteer. By hierdie groep voegwoorde skuif die werkwoord na die einde van die sin. Onder hierdie groep ressorteer voegwoorde soos dat, totdat, voordat, nadat, sodat, omdat, deurdat, as, indien, sodra, terwyl, asof, aangesien.
Gebruik die teks “Daar is hulp vir depressie” en beantwoord die volgende taalvrae.
1. In die teks word ’n aantal afkortings gebruik. Skryf die onderstaande afkortings voluit in woorde:
a. Prof. Simpson is ’n kuberkopdokter.
b. Dr. Emslie is van Amerika.
2. Skryf die afkortings van die skuinsgedrukte woorde neer.
a. Die Universiteit van Texas gee waardevolle advies aan ouers.
b. Die program, onder leiding van professore Botha en Jafhta, is uniek.
c. Die Wetenskaplike en Nywerheidnavorsingsraad het hul dienste beskikbaar gestel.
d. Sestig gevallestudies per maand se data word gereeld ontleed.
3. Foutiewe spelling kan in die meeste gevalle daartoe lei dat die betekenis van ’n sin verander. Kies telkens die regte spelling van die woorde tussen hakies:
a. Twintig (persent/present) van die (lyers/leiers) van ’n siekte sal nooit (persente/presente) waardeer nie. Hulle sal egter goeie (lyers/leiers) word.
b. Die (doktor/dokter) in chemie sal sy kennis aan die mediese (doktor/dokter) oordra.
4. Skryf die volgende sin oor en skryf al die selfstandige naamwoorde in die meervoud.
’n Persoon wat ’n nabye familielid met dié probleem het, is soms meer vatbaar vir depressie.
5.