Toe Danda die voetpad vat terug dorp toe, neem dit die bedrywige Kiki en Ratel ’n hele tydjie voordat hulle besef hy is nie meer met hulle nie. Die kraai is die eerste wat tussen die riete uitfladder. Hy het al vir Sindo van Danda se skouer afgewerskaf, toe kom Ratel eers skeef-skeef en uitasem by hulle aan.
Oom Ou-Faans is besig om sy slaaivoortjies nat te lei toe Danda en sy diere by die hek inkom.
“Sleep daardie sandsak bietjie een voor laer,” sê hy.
Danda maak so.
“Hoe lyk jy weer of jy raas gekry het?”
“Nee, Oom,” sê Danda.
“Maar jy’t moeilikheid. Stry.”
Danda tel ’n kluit op en gooi dit in die huilboerboom in. ’n Paar spreeus protesteer heftig en fladder uit die takke weg, oor die leivoor, oor die huis se dak.
“Wag,” sê Ou-Faans. “Ek maak net die slaai klaar.”
Die grond is droog en sanderig en die water vorder teen ’n slakkepas.
“Ons kan maar sommer praat, Oom,” sê Danda na ’n rukkie. “Ons hoef nie te wag nie.”
“Dit lyk my die mannetjie is haastig.”
“Ek wil môre maar na my pa toe,” blaker Danda dit uit.
Ou-Faans antwoord nie dadelik nie. Hy weet van die vlot. En hy weet van Danda se plan om eendag se eendag die rivier te vat see toe. Goed het hy dit nog nooit gepraat nie, maar teengegaan het hy dit ook nie – net geglimlag en sy kop geskud as Danda dit noem.
“Jy hou maar aan met die storie,” sê Ou-Faans oplaas.
“My pa is in die gemors, Oom.”
“Hoe in die gemors?”
“Ek het vanmôre ’n brief gesien wat hy vir tante Maria-hulle geskryf het. Hulle wil sy skip by hom wegvat, want hy kry die ding nie klaar betaal nie.”
Ou-Faans trek ’n jong knapsekêrel tussen die los sandkluite uit, skud die wortels skoon en slinger die onkruid eenkant toe weg. “Hoeveel skuld hy nog?”
“Twee duisend rand, Oom.”
“Hm.” Ou-Faans help die watertjie met sy graaf. “En wat gaan dit hom nou help as jy daar opdaag?”
“Ek gaan daardie bottel se geld vir hom vat.”
Ou-Faans weet van die geld wat tante Maria in die bottel bêre. Hy weet ook dis streng gesproke Danda se geld. Daar is niks wat Ou-Faans nie weet nie.
“Hoeveel is daar deesdae in die bottel?”
“Ek het weer getel vanmôre, oom. Daar’s twaalf honderd en tagtig rand.”
“Twaalf honderd en tagtig is nog nie twee duisend nie,” sê Ou-Faans, haal sy pyp uit, soek na sy twaksak, voel na sy vuurhoutjies. “Dit sal darem help, Oom. Hy sal die res dalk kan leen.”
“Hm.”
Ou-Faans sê nie gou weer iets nie. Hy stop sy pyp, steek dit op, en onder die blou rokie wat daarna pal oor sy kop drywe, lei hy die laaste slaairytjies nat. Toe stryk hy op grootvoor toe, maak die leivoor toe en steek sy graaf in die grond vas. Danda weet: hulle gaan in die rietlapa sit en praat. Dis waar hulle altyd hulle praatwerk doen. Omdat Ou-Faans alleen bly, is hy selde in die huis. Selfs sy kos maak hy meestal oor die oop vuur in die lapa. Ou gewoontes sterf nie maklik af nie, en in die dae toe hy nog voltyds jagter was, was die veld sy tuiste, die sterre sy enigste dak, en die hardekoolvuur sy haard.
Die huilboer gooi sy skaduwee oor driekwart van die lapa, en in die koelte kry Ou-Faans en Danda oplaas hulle sit.
“Jy weet nie wat jy wil loop aanvang nie, ” sê Ou-Faans.
“Dis tog my pa. Hoe kan ek hier rondsit as ek weet hy’s in die moeilikheid?”
Sindo kom by die rietskerm ingebars, skreeuend, met ratel kort op sy hakke. Dis weer ’n bakleiery van die eerste water. Sindo wil by Danda wegkruip, maar hy gooi hom van sy skouer af, en die nagaap raap homself teen die rietmuur op en verdwyn in die huilboer se digte takke. Ratel betrag die situasie ’n oomblik en verdwyn dan suutjies om die hoek. Waar Vlooi en Kiki is weet nugter. Op Ou-Faans se werf is hulle net so tuis soos op hulle eie.
“Rivier langs is dit tweehonderd kilometer see toe. Omtrent tien dae met ’n vlot soos joune.”
“En te voet?”
“Korter. Vyf dae. Dit wil sê as jy kortpad kies. En dis te gevaarlik. Dis slangtyd. En dis ruig. Pad langs … sewe dae, sou ek sê.”
Ratel is ook in die boom. Danda kan hom en die nagaap tussen die takke hoor lawaai. Sindo klink nie baie gelukkig nie.
“Daar’s nog ’n ander plan ook,” sê Ou-Faans. “Jy kan die bus vat Rooikoppies toe en die trein haal.”
“Dit gaan geld kos, Oom. En my pa het elke sent nodig. Buitendien: as ek die bus haal, gaan Tante-hulle dit hoor.”
“Hulle gaan jou voorkeer voor jy op Rooikoppies is.” Ou-Faans knik. “Maar ek sê jou; die rivier is ’n blikskater. Dit kan reën. Jy weet hoe kom hy af as dit reën.”
Danda bly stil. Hy weet van al die dinge. Hy het al dikwels snags daaraan lê en dink. Die rivier het nog krokodille ook. En seekoeie.
En dié tyd van die jaar wemel die riete van rinkhalse.
Maar as hulle jou pa se skip by hom wil wegvat, en jou pa is ’n visser op see … Buitendien, toe sy pa vyftien jaar oud was soos hy, het hy meer gevare getrotseer en veel groter uitdagings aanvaar.
“En wat van jou skool?” vra Ou-Faans uit die bloute.
“Ons het nog drie weke vakansie oor.”
“Hoe kom jy terug?”
“Ek kom nie terug nie, Oom.”
Dié keer sê Ou-Faans nie soos altyd sommer net kortaf “Hm” nie; hy bly stil.
“Tante-hulle sal my nie terugvat nie. Nie as hulle sien die bottel se geld is weg nie.”
“Dis mos jou geld.”
Ou-Faans sit hout op die vuur, maak die ketel vol water en sit dit oor die kole. Sommer met die kaal hand vat hy ’n kooltjie en druk dit op sy pyp se koue bol – suig tot sy wange hol is en die rook om sy grys kop krul. “Ek weet darem nie,” sê hy.
Maar Danda weet al: Ou-Faans het kop gegee, hoewel hy dit nie gou sal erken nie. Enige ander grootmens sou hom afgeraai het. Erger nog: sou die storie by Tante gaan uitlap het. Maar nie Ou-Faans nie. Hy is anders. Ou-Faans weet: hy wat Danda is, is nie ’n papbroek nie, hy ken ontberings, en hy ken die veld. Het Ou-Faans hom dan nie self al die dinge geleer nie? Hoe jy jou teen slangbyt dokter, hoe jy ’n seekoei se kop lees, waar die krokodille hou, watter blaar jy trek teen sonbrand, watter soort veldvrugte jy mag eet, hoe jy die weer voorspel, hoe jy ’n vlot beheer …
En die kroon op alles: Ou-Faans is self nie te danig met Tante en oom Peet nie. Hy’t al dikwels met hulle vasgesit oor Danda. Meer as een keer, as hulle dink Danda slaap, het hy na die stryery lê en luister. Die laaste keer dat hulle gestry het, het hy gedink Ou-Faans gaan vir oom Peet bydam. Ou-Faans het gesê tante gee niks vir Danda om nie; toe raak oom Peet bitsig. Maar in die rietskerm is daar nooit ’n woord oor dié nagtelike argumente gerep nie. Eenkeer toe Danda versigtig daaroor wou begin praat, het Ou-Faans begin koffie maak en oor sy groentetuin gesels.
“As jy nou gaan,” sê ou-Faans, “dan gaan die diere seker saam.”
“Ja, Oom.”
“En wat eet julle?”
Danda takseer vir Ou-Faans ’n oomblik lank met sy oë. “Ek het gedink … miskien