Dit is ’n idilliese en rustige prentjie wat Charlie ’n oomblik laat vergeet waarin hy hom bevind, hom laat verlang na ’n rustigheid wat hy nooit in die ou sinkhuis langs die treinspore geken het nie. Ná sy ma se verdwyning met die boekesmous het sy pa ernstig begin suip. Om te vergeet, het hy gesê. Die probleem is net dat daardie klas van lewe geld kos, en as jy nie werk nie, moet jy steel vir die voorreg. Pa was ’n slim man, in ’n stadium die jongste stasiemeester in die Karoo, maar hy kon nie slim genoeg steel nie en het sy werk verloor. Pa was ook nie juis ’n skelm genoeg daggaboer nie, en in die tronk het die vigs hom opgevreet.
Die veraf gedreun van ’n voertuig laat Charlie sy kop opruk. Drie bulte verder, in Vrede se rigting, sien hy dan ook die vinnig naderende hoofligte. Pote! Dit kan net hulle wees wat hierdie tyd van die nag so sal rondjaag op hierdie verlate pad. Hy moet die Hilux uit die pad kry en vinnig ook. Witkop sou vir hulle ’n beskrywing van die bakkie gegee het en op hierdie stuk pad kan hy nou nie juis onopgemerk verbysluip nie. Die bakkie, die vrag met die seil oor en die stil pad laat hom hoeka soos ’n daggasmous of ’n skaapsteler lyk.
Charlie dink aan die pad soos hy gekom het. Daar is nie ’n plek om iets soos ’n bakkie in hierdie helder maanlig weg te steek nie. Dalk oorkant die rivier; hy sal die kans moet vat, daar’s nie nou tyd om te soek nie, al moet hy die bakkie tussen die dekgras in die wenakker los en die veld inhardloop. Vang sal hulle hom wragtig nie weer nie, al moet hy die pistool gebruik – nie met die moontlikheid dat die seun in die huis verbrand het nie. Die pote is geneig om varke te word as jy ’n kind seermaak, dit is asof al hulle vaderlike hormone skielik op aandag staan en vergelding soek.
Hy sit die Hilux in rat en ry teen die skuinste af na die nou staalbrug. Te hel met die vent met die los maag, hopelik skyt hy in sy pajamabroek en vergeet om te bel oor die bakkie vol smokkelaars wat in die nag voor sy hek rondgehang het.
Anderkant die rivier loop die pad weer teen ’n steil helling op. Aan die linkerkant van die pad sien hy ’n paar wit geboue sonder ’n heining en ’n paar bome sonder blare. Teen die muur van die grootste gebou is ou verbleikte Coca-Cola- en Joko-advertensieborde. Hy ry met die bakkie agter die oënskynlik verlate ou plaaswinkel in en sit die ligte af, haal die pistool uit en laat gly ’n koeël in die loop in. Dan klim hy uit en gaan kniel agter ’n paar leë oliedromme.
’n Donkerkleurige Land Rover met een insittende dreun vinnig verby, blykbaar nie gepla deur die slaggate en spoelslote in die pad nie. Vir die afdraande duskant die brug skakel die bestuurder na ’n laer rat, en Charlie kan hoor hoe die enjin se toere opjaag voordat die voertuig stadiger oor die staalbrug ratel en dan weer teen die steil opdraande aan die anderkant uitbrul. ’n Jong boer onderweg huis toe ná ’n dop en ’n tjop by ’n pel? Of dalk het hy iewers by ’n jong onderwyseres gekuier? Dis in elk geval nie die pote nie, hulle ry nie daardie klas voertuie nie. As die witkop hulle nog nie laat weet het nie, sal hulle in elk geval aanstons weet – die boer behoort reeds die gloed van die brandende plaashuis op te gemerk het.
Hy moet padgee.
Die ou Hilux ruk en sy ratte knars toe hy wegtrek. Ver vorentoe, anderkant die bleek vlaktes, kan hy die rûe van hoë rante sien. Tussen die rante sal hy die pote nie kan sien voordat dit te laat is nie; hy sal van dié pad moet afkom. Aan die skadukant van ’n plat kop kry hy ’n grondpad wat links uitdraai tussen die rante in. Waarheen dit loop, weet nugter, want die groen padteken is vol gate geskiet. Maak ook nie juis saak nie, solank hy net van die ander pad afkom. Hy sal wel iewers uitkom. Die Suiderkruis hang skeef voor hom, dalk loop dié pad Memel of Newcastle toe, waar die pote hopelik nog nie na hom soek nie.
5
Charlie se ou aardrykskunde-onderwyseres was tog reg, daardie blink stroom water is die Kliprivier, en dit wás eers die grens tussen die ou Transvaal en die Vrystaat. Sy dronkgatpa was egter ook nie ver verkeerd nie, want net ’n entjie verder, suid van Standerton, sluit die Kliprivier by die Vaalrivier aan en dan is die Vaal wel die grens. Na nog ’n paar draaie vloei die Vaal dan in die groot waters van die Vaaldam in, daarna bokant Parys oor die stuwal by die Barrage voordat dit sy kronkelende slangsleepsel deur die rante en koppies van die Vredefortkoepel trek.
Die twee verliefdes wat in mekaar se arms op ’n klipbank teen die rivierwal sit, stel egter nie in die aardrykskunde belang nie. Die water op die klipbank is koel oor hulle kaal voete en hulle het net oë vir mekaar en die maan wat oor ’n hoë rant aan die oorkant loer en wat ’n geel streep oor die ou rivier se water trek – dieselfde maan wat driehonderd kilometer verder oos vir Charlie die pad verlig. Om hulle lê die beboste bergwêreld van die koepel met al sy donker geheimenisse, sy kenmerkende topografie wat in die oerverlede deur vuur, swael en geweld vasgelê is. Nou skerm dit die twee verliefdes egter af in hul eie klein wêreldjie van liefde en geluk waar niks behalwe net hulle twee saak maak nie.
Die vrou streel die man se gesig. “Kom ons swem,” sê sy.
Hy beduie met sy duim oor sy skouer na waar ’n nuwe vakansieoord gebou word. “Die swembad se pomp is nog nie reg nie.”
“Nee, stupid, sommer hier langs die klip in die rivier.” Sy lag borrelend.
Hy kyk na die waar die water vlakby hul voete met ’n wit watervalletjie oor die klipbank afstort na ’n donker poel, dan na die rivier se stil, diep stroming anderkant die klippe. “Ek weet darem nie …” Hy sug. “Dis gevaarlik, veral as jy die boomstompe en die klippe en ander gemors nie kan sien nie.”
“Nee, ou spoilsport!” Sy druk ’n piksoen op sy wang. “Ek het hier grootgeword, onthou. Dit was nog altyd ons swemgat dié.”
Hy kyk skepties na die water onder die klipbank. “Ons … ons het nie eens swemklere nie, kom ons los dit eerder.”
Sy spring op. “Wie het swemklere nodig? Hier is niemand nie!” Sy trek haar sonrok oor haar kop en gooi dit na hom. ’n Oomblik staan sy in haar onderklere op die klipbank se rand voordat sy in die poel duik.
Hy staan teësinnig op, begin sy kortbroek losknoop, hou die water dop waar sy weer moet opkom. As dit dan moet … maar hy gaan nie soos ’n mal ding sommer induik nie. Hy trek die T-hemp oor sy kop; wanneer sy opkom, sal hy met die klippe langs afklim na waar sy is.
Hy wag, maar haar blonde kop breek nie weer deur die watervlak nie. Hy roep haar naam; weer ’n keer. Hy staar nou angstig na die poel, hardloop dan ’n ent teen die rivier af. Dalk het sy, om hom te verpes, ’n ent onder die water saam met die stroom geswem. Sy is ’n goeie swemmer. Hy skree weer haar naam, maar al antwoord wat hy kry, is die weemoedige geroep van ’n uil uit die donker bosse van ’n rant aan die oorkant en die geraas van die naginsekte en die paddas in die vlak water tussen die klippe en die riete langs die kant.
6
Kaptein Boeries Freislich lê met sy hande onder sy kop en staar na ’n donker plafon, ná ’n lang dag van moord en doodslag wag hy met dwalende gedagtes dat die slaap hom oorval. Dit is nie maklik om jou kop ná só ’n dag tot stilstand te laat knars nie: twee gevalle van messtekery in Thabong en ’n noodlottige aanranding met ’n gebreekte bottelnek in Bronville – al drie dwelmverwant. Heroïen, kokaïen, dagga en tik ook. Laasgenoemde is besig om ’n ál groter probleem te word, ook hier in die Goudveld. Dit maak hom bekommerd oor sy suster, Baby, wat so maklik beïnvloedbaar is.
By die ou St. Helenamyn het die polisie en veiligheidswagte ook weer met mynstropers gebots. Hierdie keer het die telbord gewys: twee stropers dood en een veiligheidswag. Die onwettige mynwerkers, die zama-zamas, word nou deur die veiligheidswagte uit die myne gedryf met die gevolg dat hulle nou ou mynpersele bogronds van letterlik alles stroop. Hulle pan selfs die ou paaie vir gouderts wat gemors is in die dae van oorvloed, terwyl hulle pelle die geboue stroop van alles wat uitgebreek kan word. Skrootyster en koperkabels is amper net so lonend soos die goudstof. ’n Paar is al doodgeval deur die onstabiele mure van geboue wat vinnig verander in mankolieke murasies sonder dak of vensters of deure.
’n Kompleks wat geoormerk is vir ’n lewende mynmuseum sodat die nageslag kan sien hoe die eerste goudproduserende myn gelyk het in die dae toe die Vrystaatse Goudvelde die rykste