Jan knik. “Die vraag is nou net wie is verantwoordelik vir die slagting in die bos. Het Oom enige idee? Plaaswag, kommando-lede, of enige bure wat tot so iets in staat is.”
“Die ander poliesman het my ook gevra, maar ek het g’n idee nie. Ek wens ek het geweet, want ek sal hulle graag wil bedank. Ons is ons lewens en wie weet wat nog alles aan hulle verskuldig.”
“Ja, Oom, ’n mens voel om elkeen ’n medalje te gee, maar jy kan nie die reg in eie hande neem nie. Wat hulle gedoen het, wie dit ook al is, maak van hulle kriminele, nie helde nie.”
“Jy is seker reg, maar as dit nie vir hulle was nie …” Die ou man se waterige, sonverbleikte blou oë soek op Jan se gesig rond asof hy daar antwoorde sal kry.
“Dit is die SAPD se werk om sulke mense te vang, oom Gys. As ons vigilante-optrede toelaat, sal die land in chaos verval.”
Jan sê dit, want hy weet hy moet. Hy is ’n geregsdienaar en dit word van hom verwag om dit te sê. Hy weet in beginsel dat dit wat in die bos gebeur het nie reg is nie, maar … Hy maak sy been met ’n gesukkel reguit onder die tafel. Klik-klak!
“Ou seun, jy moet met daardie been nader aan die stoof skuif, die hitte sal help,” sê die tante besorg. “Jy moet rou ertappelskywe opsit saans, dit trek die gif uit.”
Jan glimlag, dit klink vir hom na ’n beter raat as Boeries se ghriesnippel-storie. “Nee wat, Tante, hy’s orraait, aartappels is nou te duur.”
“Gys, jy moet vir die manne ’n paar sakkies ertappels saamgee.”
Die ou man knik ingedagte, en vra dan die vraag wat Jan geweet het hy gaan vra: “En waar was die SAPD laas nag, ou seun? Of twee weke terug toe hulle die mense op Bloupan vermink en verkrag het soos ’n spul mal honde? Hulle het arme ou Willie se vingers afgesaag, net om uit te vind van die kluis se sleutel, voordat hulle ook …”
Jan skuif ongemaklik rond, maak sy knie reguit. Klik-klak! Dis verdomp beter, die stoof se hitte help tog. Hy laat die ou man se vraag onbeantwoord in die lug hang.
Buite kerm ’n windpomp se wiel in ’n wind wat saam met die son sterker geword het. Hy kan tog nie hier in hierdie warm, geurige kombuis vertel van ’n blonde sestienjarige meisie se vernielde liggaam onder ’n vaal tamariskbos in die koue veld nie? Hoe kan hy dit in elk geval vertel? Maar dís waar hy was toe die bliksems met hulle klapmusse en gewere en gif op hierdie onskuldige ou mense wou toesak. Of moet hy hulle liewer vertel van die tekort aan mannekrag wat ontstaan het omdat mense gedink het misdaad sal ná vier-en-negentig vanself ophou; van die hordes goeie polisiemanne wat die Diens verlaat het omdat dit onmoontlik geword het om met ’n pistool in ’n toegeknipte holster misdaad te bekamp, of van die manne wat uit frustrasie en oorwerkte stres hulle eie lewe geneem het …
“Het … het Oom-hulle die afgelope tyd probleme met werkers gehad?” vra Mac en onderbreek sy gedagtegang.
“Nee, glad nie. Ek is nie meer vandag se kind nie en het my boerderybedrywighede baie afgeskaal, verhuur die lande aan Hannes Vosloo, my buurman. Eintlik hou ons net ’n paar melkkoeie en ’n slagding of twee vir ons eie gebruik aan. En die groentetuin, natuurlik. Ons het net ’n paar ouerige werkers oor, wat al jare by ons is.”
“Enige vreemdelinge, of enige iets verdags gesien die afgelope paar weke?” vra Boeries.
“Nee.” Die ou man suig ingedagte aan die pyp, sy amperse grys oë op skrefies getrek in die rook wat teen sy gesig optrek. “Nie wat ek van weet nie.”
“Gys, vertel hom van die oproep,” sê die tante wat besig is om porseleinborde met ’n blommetjiesmotief voor hulle neer te sit. Boeries staan op en vat ’n hand vol messe en vurke by haar. Die messe se beenhewwe donker verkleur van die ouderdom, die lemme dun geslyp van jare se gebruik.
“Watter …?” Gys Cilliers kyk vraend na sy vrou, onthou dan skielik. “O, ja. Ek het al daarvan vergeet. So ’n maand gelede het ek ’n snaakse oproep gehad.”
“En?” por Jan toe die ou man stilbly.
Die ou boer krap met sy pypsteel in die yl grys hare aan die kant van sy kop. “Ek probeer nou om te onthou wat hy alles gesê het.”
“Wit of swart man?”
“Nee, hy was wit. O ja, hy het gesê hy is van die Vrystaatse Landbou-unie se veiligheidsafdeling. Hulle was glo besig met ’n opname op die plase, en het min of meer dieselfde vrae as julle gevra.”
“Hoe bedoel Oom?”
“Wou ook weet van die werkers op die plaas, hoeveel ons het, waar hulle bly, sulke tipe van dinge.”
“En van ou Jantjie se seun,” val die tante hom in die rede. Sy haal die swart pot se deksel met ’n vadoek af en roer die pap met ’n houtlepel. Die krummelpap se effens aangebrande geur vul die kombuis.
“Hû? O ja! Hy wou weet wat het van ons trekkerdrywer, Jantjie, se seun geword.”
“En wat hét van hom geword?” vra Jan.
“Ek het nie meer werk vir hom gehad nie, en moes hom laat gaan.”
“Wat is sy naam?”
“Elliot … Elliot Mabaso.”
Jan kyk na Mac wat in ’n sakboekie aantekeninge maak. Hy wag totdat die speurder klaar geskryf het en vra: “Het Oom probleme met hom gehad?”
“Nee wat, nie juis nie. Hy was in elk geval nie meer lus vir boer nie. Wou Welkom toe, op die myne gaan werk. Sover ek weet, is dit dan ook waarheen hy is.”
“Is dit al wat die man wou weet?” vra Mac met sy een oog op ’n vet skaaprib wat Boeries op ’n houtbord uitmekaar sny. Die tante is besig om in ’n pan met sissende botter eiers te breek.
“Ja, ek het nie daardie tyd gedink daar is iets verkeerd nie.”
“En sy pa? Jantjie.”
“Ek en hy het op Driefontein saam grootgeword. Saam kaalgat geswem in die dam, saam kleiosse gebou en kleilat gegooi.” Hy glimlag dromerig. “Saam slae ook gekry, van sy ouers én van myne.”
“Is hy nog steeds op die plaas?”
Die ou man kyk in die venster se rigting van waar die son nou ’n stofbespikkelde streep oor die plankvloer begin gooi. “Ja, Superintendent. Hulle sal ons ook eendag saam hier op Driefontein moet begrawe, dáár by die langbome op die rif. Waar die ander almal ook lê.” Hy bly ’n oomblik stil, selfs die kromsteel vergete in sy krom vingers. “Hy sal nou-nou die melkemmers bring, dan kan julle self met hom praat.”
“So, Oom-hulle oorweeg dit nie om maar dorp toe te trek nie?” vra Jan.
Die ou man trek sy skouers reguit. “Daar is nie ’n manier nie,” sê hy beslis. “Ek en die tante het dit al lankal uitgepraat. Hierdie plaas is al drie geslagte in ons familie, die een wat ons hier wil afhê, moet ons maar hier kom afhaal.”
“Dis veiliger op die dorp, Oom. Het julle kinders? Kan julle nie by hulle gaan bly nie?”
“Net twee. Die dogter is in die Kaap en die seun werk in Kanada. Albei is getroud, met hulle eie lewens. Sien hulle maar min.”
Die koeie roep by die kraal na hul kalwers. Seker die einste Jantjie wat nou klaar gemelk het en hulle nou uitjaag veld toe, dink Jan.
“Hulle sal nie kom boer nie,” verbreek die ou man die stilte, sy stem nou sag met ’n effense kraak, sy oë vogtig.
“Los dit nou maar, Gys. Kom ons eet eers, die kos is reg,” sê die tante terwyl sy die pap van die Aga na die tafel verskuif. “Gaan roep een van julle die arme man hier buite, foei tog. Hy is seker al dood van die honger.”
Die speurders