Hier het hulle waarskynlik oor Bosko ook gesels.
Die 1990’s was ’n neerdrukkende tyd, vertel hy my. Die Geheime Polisie het martelkamers in die stad gehad waarheen mense verdwyn en van waar hulle met gebreekte lywe teruggekeer het. As die owerheid jou verdink het, was jou dae getel.
Bosko wou in die versetbeweging teen die regering betrokke raak, maar daar was min opposisiegroepe, so hy het vir die Amerikaanse ambassade as spioen begin werk. Hy het baie gou op die Geheime Polisie se radar beland, maar omdat hy vir die Amerikaners gewerk het, sou hulle dit nie waag om hom seer te maak nie.
En toe, in 1999, gebeur die ding wat Bosko byna sy lewe gekos het: Pres. Bill Clinton van Amerika kondig aan die VSA en sy Navo-bondgenote gaan Serwië bombardeer. Die Amerikaanse ambassade het Bosko gebel om hom te vertel hulle ontruim Belgrado en sy lewe is op die spel.
“Ons pak op,” het hulle gesê. “Kom saam. Ons kan jou nie teen die Geheime Polisie beskerm as ons weg is nie.”
Wat kon hy doen? Sy seuntjie was net vyf jaar oud. Sy vrou was siek. Hy kon hulle nie in die stad agterlaat nie. Hy moes die Amerikaners se aanbod van die hand wys.
Dink jou in wat deur sy gemoed moes gaan toe die Amerikaanse konvooi die stad verlaat en die oorlogskepe aan die Joego-Slawiese kus begin vasmeer het. Bosko het geweet die dae wat voorlê, sal waarskynlik sy laaste wees. Hy het die aand sy seuntjie goeienag gesoen, die deur van sy woonstel dig gesluit en gewag dat die onvermydelike gebeur.
Die Geheime Polisie het hom met ’n sak oor sy kop na die Kroatiese grens geneem. Die plan sou wees om te beweer hulle het hom betrap waar hy oor die grens probeer vlug. “Wie sou tog daaroor getwyfel het? Hulle het soveel mense in daardie tyd doodgeskiet. Ek was maar net nog een.”
Die polisie het hom op sy knieë gedwing. Hy was nie dapper nie. “Betoon my genade,” het hy deur snot en trane gekerm.
Die polisieman het ’n pistool teen sy slaap gehou – nie teen sy agterkop soos wat mense altyd in die flieks tereggestel word nie.
En toe trek hulle die sneller.
“Ek het opgegooi en my bewussyn verloor. Dalk was dit vir ’n lang tyd, of dalk was dit vir twee sekondes, hoe sal ek weet?”
En toe gebeur dit.
Satori.
“Toe ek bykom, het ek die diepste, diepste, diepste vrede beleef. Die polisieman het my geskop waar ek lê, oor en oor, maar in my hart was daar vrede.
“Als was oukei; ek het dit tot in my beendere gevoel. Als was vreugde. Ek het gevoel asof ek vir die eerste keer in die heelal tuis was.”
Hy sou later uitvind dit was ’n vertroude tegniek van die Geheime Polisie. Hulle maak of hulle jou teregstel, maar laai nie ’n koeël in die pistool nie. Hulle hoop dit breek jou gees en dat jy dan sal saamwerk as hulle jou verder ondervra.
Nog twee dae se marteling in die tronk het gevolg, maar as Bosko vandag daaroor praat, het hy ’n salige glimlag op sy gesig. “Daai man wat my geskiet het, ek is vandag vir hom dankbaar. Hy het my die lewe gegee.
“Ná daardie dag was ek nog nooit weer vir enigiets bang nie.”
Hy kán nie meer ondankbaar wees nie, vertel Bosko. Selfs al gebeur wat. Hy is in die kop geskiet en elke oomblik wat hy nou nog lewe, is ’n geskenk. Hy kan geen oomblik meer wegwens nie. Elke dag dat hy wakker word, dink hy: Ek behoort nie hier te wees nie, dis als onverdiend, dis als ’n bonus. Hy sny die gras en hy is dankbaar om daar te kan wees. Hy sien skoliere se huiswerk na en hy moet homself knyp om seker te maak dis nie ’n droom nie.
“Ek het ’n diepe vrede in my. En soms word daardie vrede enorme vreugde. Soms raak die vreugde ’n brandende liefde vir alles en almal.”
Ek en Bosko maak planne oor hoe mens meditasie kan gebruik om die wêreld om jou te help genees. Hy gee raad oor hoe iets soortgelyk aan sy werk in Suid-Afrika sou kon lyk.
Maar die een ding wat my bowenal van Bosko bybly nadat ons kuier oor is, is sy blydskap. Hy het van die dood teruggekeer en is nou vir letterlik elke oomblik dankbaar.
Ek vra myself af: Hoeveel keer het ek al ingedagte die pad oorgesteek en ’n haastige motor met ’n sentimeter gemis? Hoeveel keer het ’n klont in een van my are ’n millimeter van my brein verbybeweeg sonder dat ek dit eens besef het? Ek is 43, ver bo die lewensverwagting van premoderne mense. Bosko se stem spook soms by my: “Ek behoort nie hier te wees nie. Dis als onverdiend. Dis als ’n bonus.”
Hy beskerm sy innerlike rykdom so goed hy kan, vertel Bosko. Hy probeer niks inlaat wat hom daarvan kan beroof nie. Hy vermy haat soos die pes.
Soms stry hy en ander vredesaktiviste oor hoe hulle met Serwië se moeilike verlede moet omgaan. ’n Berugte oorlogsmisdadiger, Ratko Mladić, is onlangs verhoor. Mladić was die Serwiese generaal wat soveel wreedhede tydens die oorlog gepleeg het dat hy as “die Slagter van Bosnië” bekend staan.
“Ek sê vir mense hulle moenie eens vir Ratko Mladić haat nie. Hoe kan jy oorlog en haatmisdade vermy as jy nie eers haatgedagtes afsweer nie?”
Dis sy ego wat daai dag 20 jaar gelede doodgeskiet is, vertel Bosko. “Al die emosionele gemors soos woede en vrees en jaloesie en venyn. As jy al daardie goed uit die weg ruim, dan is die enigste emosies wat oorbly vrede, liefde en blydskap.
“Vrede, liefde en blydskap is die enigste gevoelens wat werklik bestaan.”
Ek het so twee jaar gelede ernstig oor blydskap begin nadink. Ek het destyds ’n Afrikaanse boek oor mindfulness en meditasie geskryf, en soos wat soms gebeur as mens ’n boek publiseer, was ek ’n kort rukkie lank op die grens van roem. Huisgenoot het selfs ’n stukkie oor my geskryf.
Omdat ek jare vantevore self in Huisgenoot se redaksie gedien het, het ek die joernalis geken wat namens die tydskrif met my ’n onderhoud kom voer het. Marelize Potgieter het my huis besoek, ons het staaltjies uitgeruil en in ’n stadium onsself in ’n Stellenbosse koffiewinkel bevind. Daar sit ons toe en skinder oor base en al die ander tipiese goed waaroor oudkollegas klets, toe Marelize eensklaps met ’n vraende uitdrukking na my oorleun. “Hoekom is jy altyd so gelukkig?” wou sy weet.
Marelize is ’n gesoute ondersoekende joernalis wat by enige rolprentster inligting oor hul liefdeslewe kan uitryg, maar op daardie oomblik kon ek haar glad nie ’n antwoord gee nie.
Toe sy die middag met haar motor terugry Kaapstad toe, het die vraag by my gespook. Ek weet ek is inderdaad meestal nogal ’n gelukkige mens. Maar hoekom?
In my hart het ek geweet ek is nie áltyd gelukkig nie. Ek vloek dikwels in die verkeer, ek dra ’n hele paar ou wrokke in my hart rond en ek kan maar baie terneergedruk raak as ek na my bankstate kyk. Ek woon alleen en het ’n middelmatige vlak van sukses in my loopbaan bereik.
En tog moet ek toegee ek is nogal bly om in my eie vel te kan lewe. Vyftien jaar gelede was ek ’n bedrukte ou, maar deesdae glimlag ek beslis veel meer gereeld as wat ek huil.
Ná so ’n paar dae se nadenke het ek die volgende op sosiale media geskryf:
Ek weet nie of dit vermakerig is om dit te erken nie, maar dis eintlik nogal waar dat ek die meeste van die tyd gelukkig is. Ek loop nie heeldag rond en lag en sing nie (dit gebeur net sommige dae), maar ek is baie selde depressief en ek is die meeste van die tyd baie bewus van hoeveel ek het om voor dankbaar te wees.
Daar is wetenskaplikes wat glo ’n mens word met ’n sekere vlak van blydskap gebore – dat jy soms ’n bietjie op die blydskapleer klim en soms bietjie afsak, maar dat jy altyd weer terugkeer na die setpunt wat in jou gene sit. ’n Bietjie soos met jou liggaamsgewig. In my ervaring is dit glad nie die geval nie. Ek weet toe ek ’n tiener was, was ek ’n baie ongelukkige jong mens wat saans lank by vensters uitgestaar het, baie Depeche Mode en Pink Floyd geluister het, en soms gewonder het of dit nie dalk lekker sou wees om ’n reeksmoordenaar te wees nie.
Iewers