ne bicaa ni lu dxiba sti’ gueela’
ne bidii quiba cani
bidaani’ sti’ guendaracala’dxi’ stiu.
Guie’sti’ ca badudxaapa’ huiini’ 2
Guiiru’ huiini’,
guiiru’ ro’,
¿paraa napa nu
guiiru’ jmá nanixe?
Beela ladi ricabi:
xa’na’ xquipi’ nu.
Guie’ sti’ ca ba’du’
Ni guicaa ca ba’du’ nanaxhi xquie
ne cani naxí xquie
Ti xquie nga ti nite ziyasa guibá’
ti guindaa guisu xti’ ca dxiñahuiini’,
ti íque bigu rusaba biidxi’ ndaani’ guidxilayú.
Ti xquie nga ti mudubina rale lugiá’ nisa,
ra nuu xcú neza yagañee ne ribee lú ti dxi.
Naca ni ti gui’chi’ rigapi ne rundaa bi ruaa guendaracala’dxi’.
Biuuza’
Bedandani xa’na’ guie’ yaase’.
Cayudu xquipi’ beeu.
Ruunalu’ sica ti bigu ora caxana:
nanna quiziuu dxi guibigueta’ gu’ya’ ca xiiñi’.
Rirendalu’ lade ca neza xtaalu’,
birí riguiru ladilu’.
Ante guzeechu’ bi dechelu’,
bichiaa ti guixhe beleguí
ne bindaa guirá doo nuchenda lii.
Dxiibi
Daaya daaya gudxi naa
xi neza gunaaze’ xheela’.
Naa nanna’ birá bi sti’ ca beleguí gunaxhieenia’ lii.
Zaqueca nanna’ saa bisiasineu ladxidua’ya’ ma bigani.
Yanna ti sumpirunisa rixubi sudi lu guiigu’
ne ti biguidi’ ruxhale’ ndaga xhiaa ne ridi’di’ laaga ni.
Guendarigani bizegu’ guibá’ gupa lálu’.
Nisaguie
Ruyadxiee’ guie’ biguá didilaaga’ guiba’ xpidaane’.
Cuxooñe’ nisaguie xa ñee’
ne ti bacuuzaguí cuza’qui’ biaani’ dxita biní xcuxtia’ya’.
Ndaani’ naya’ nazedxiiche’ ti ngolaxhiñe dié’ ne iza laní xtine’.
Ti balaaga rizá ndaani’ guie lua’
ne xa’na’ ti yaga biziaaxtiá guiidxe’ ti bidxiña ma guti.
Guendaguti ñee sisi
Birá xinaxhi bi ndaani’ lidxe’.
Ma guche bicuini ná’ gubidxa
riaana ti suquii dxá’ tipa bandui’,
ma qui royaa xpele la’dxi’ batanaya’.
Cá tini ruaa guendarusiaanda’.
Ndaani’ guielú ca xpinne’ zaxiá bandá’ gunaxhii necabe naa.
Zabie’ galaa deche ti bi’cu’ ti gutiidi’ naa ndaani’ nisadó’bani,
zudiee’ nabiuxe ca nguiiu ruquixe ra nari’ni´ guidxilayú,
Zucaa’ ti’xhe’ ti rii,
racá zaguaa’ bigú zapandú guidubi guichaíque’
zabie´ lu ti guie ne zabana’
guira’ ni qui ñanda ñanaxhiee’ rari’.
Ribigueta’
Ndaani’ xneza benda
ti gunaa ruzá’ guiñague’tu’.
Cagaañe guidiladi yaga chisa’ lu nisa,
cue’ni ruquiidi’ gui’chi’ bisité gubidxa.
Ma birá biluxe guenda riní’xcaanda’.
Ra lidxi bi
yuuba’ ma bisaba xhabaladi,
ti saa rutaabi ti yaga guichi
ndaani’ ladxidua’ya’.
Ca xquipi’ rizá xa’na’ yú
ne ribigueta ra lidxi: yooba’.
Ti bigose cayuunda’ lu mexa’,
ca bigú guta’ lu ni birá,
caxidxi pitu nisiaaba’
ma bicuudxi guirá guie
ne rixubiyúcani chahui’ chahui laga ziyuuna’cani.
Yuuba’ huati
Dxandí’ gunaxhii guidilade lii:
bisegualua’ ti ñanda ñuuya’ guirá xpele guibá’
xisi qui ñuu dxi ñuuya’ biaani’ ne lii.
Biuulu’ ndaani’ lidxe’ maca nacu’ ti guie’ ma biruuxe
sica ti manichuga rizá xa’na’ guidxilayú.
Bedasaanu xtuuba’ guendahuará.
Ndaani’ naya’ bizou’ ti guixhe yuxe
ne biseguyoolo’ ladxidua’.
Yanna, ¿guná’ lii?,
¿Xi lu xti’ guendanayeche’ caguibaneu saa doo yuuba’ xtiu’?
Bandadi’
Ca ridxi nalaa xti’ diidxazá
nabé bicueza yuuba’ stine’.
Bigani riuunda’ xti’ bezayaga
ca xhigani ne bandá’ xtine’ zibani ziyati nabeza xa’na’ ti za yaa.
Birenda’ lubá’ banduí’ gulenia’
ne bitexhieya’ guirá ni beeda gunda rarí’.
Sica ridopa xuba’ ora guindaacabe laa,
zacaca rutopalua’ guenda xtubi nalaa xtine’.
Naca’ ti bigose buubu
ró bandadi yaga,
ruaa’ ma qui rusaba biní.
Guirá’ saa biinda’ runanisa ndaani’ batanaya’,
xilase naca ti ba’du’dxaapa’ biaba laya.
Ma bidxaga’ gutopalua’ guenda guundu’ xa’na’ xhiaa’,
zigucaache’ naa ruaa guiigu’ bi’cu’ biaxha guidiladi.
Zaxuuba’ ne ti yaana’
guirá’ biquiixhu bisiuchi’ naa.
TI GUDXIU CABEZA,
daabi lu bi
ma bicheecheni ca banda’ rí’