JAK BRONI SIĘ TWÓJ ORGANIZM?
Układ odpornościowy chroni organizm przez rozpoznawanie oraz eliminowanie czynników chorobotwórczych. Składa się na niego wiele komórek, tkanek i narządów, które współpracują ze sobą w celu ochrony organizmu przed niebezpiecznymi dla zdrowia drobnoustrojami i toksynami. Gdy działa prawidłowo, wykrywa zagrożenia, takie jak bakterie, pasożyty i wirusy, i uruchamia odpowiedź immunologiczną, aby je zniszczyć.
Ze względu na sposób działania wyróżniamy dwa rodzaje mechanizmów odpornościowych:
Odporność wrodzona (nieswoista) to naturalna ochrona, z którą się urodziliśmy, i nasza pierwsza linia obrony w celu zwalczania infekcji. Składa się z kilku elementów:
• bariery mechanicznej, do której należą m.in. skóra, rzęsy, włoski w nosie;
• bariery chemicznej w postaci kwaśnego pH skóry i kwasu żołądkowego;
• bariery biologicznej (flora bakteryjna);
• bariery immunologicznej, którą stanowią m.in. komórki żerne broniące nas przed wszystkim, co uznają za zagrożenie dla organizmu;
• bariery fizjologicznej, czyli reakcji obronnych organizmu, takich jak kichanie, kaszel, czy łzy, które pozwalają na szybkie pozbycie się patogenu z organizmu.
Odporności wrodzonej nie można „wypracować”, ponieważ jej ciągła stymulacja oznaczałaby nieustający katar, gorączkę, osłabienie oraz złe samopoczucie, a w konsekwencji nawet depresję.
Odporność adaptacyjna (swoista lub nabyta) to odporność, którą uzyskujemy w trakcie kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym lub dzięki odpowiednim szczepieniom. Jej wytworzenie zajmuje od 5 do 10 dni, tyle mniej więcej czasu potrzebuje organizm, aby zidentyfikować patogen i wyprodukować odpowiednie przeciwciała zdolne do jego zniszczenia. W tym czasie odporność wrodzona utrzymuje patogen na dystans i zapobiega jego namnażaniu.
Skuteczność odpowiedzi adaptacyjnej można zwiększyć przez szczepionki, które zawierają osłabioną wersję patogenu. Dzięki limfocytom system adaptacyjny go zapamiętuje i przy następnym kontakcie szybko niszczy, aby ochronić organizm.
Organizm nieustannie wytwarza komórki zwane białymi krwinkami. Zaliczamy do nich limfocyty: B, T oraz NK (ang. natural killer, naturalni zabójcy), które powstają w szpiku kostnym czerwonym, grasicy, węzłach chłonnych, śledzionie i grudkach chłonnych błon śluzowych.
Pełnią bardzo ważną funkcję, ponieważ chronią nas przed infekcjami i przed rozwojem nowotworów. Limfocyty B produkują przeciwciała, prezentują antygen limfocytom T. Limfocyty T odpowiadają za reakcję obronną organizmu. Dzięki produkcji cytokin niszczą głównie wirusy i bakterie. Natomiast limfocyty NK mogą niszczyć również komórki nowotworowe.
PRZED CZYM BRONI SIĘ TWÓJ ORGANIZM?
O infekcji (zakażeniu) mówimy w przypadku, gdy drobnoustroje chorobotwórcze – nazywane też patogenami – wnikną do organizmu, pokonają jego bariery obronne i namnożą się, wywołując chorobę. Patogenami mogą być bakterie, wirusy, grzyby i priony. Szybko się namnażają i łatwo przystosowują do zastanych warunków. Różnią się wielkością, kształtem, funkcją, zawartością genetyczną oraz sposobem oddziaływania na organizm. Na przykład, bakterie otoczone są błoną komórkową i mogą długo przetrwać w środowisku bez żywiciela. Natomiast wirusy są mniejsze od bakterii i pozbawione ochrony, mogą więc tylko krótko przetrwać poza organizmem żywiciela. Wiele patogenów wydziela toksyny, które wywołują negatywne reakcje organizmu.
Do zakażenia może dojść na różne sposoby. Należą do nich: kontakt ze skórą, przez płyny ustrojowe, kontakt z kałem, wdychanie unoszących się w powietrzu cząsteczek lub przez dotknięcie obiektu, który wcześniej dotknęła osoba zarażona.
Niektóre infekcje są łagodne i ledwo zauważalne, inne są ciężkie i zagrażają życiu, a jeszcze inne są odporne na leczenie. Sposób leczenia zależy od rodzaju patogenu.
1. Infekcja to efekt działania organizmu obcego – patogenu – w ciele.
2. Ze względu na rodzaj patogenu, który pokonał barierę ochroną organizmu, wyróżniamy m.in infekcje: bakteryjne, grzybicze, prionowe i wirusowe.
3. Zakażenia mogą występować u jednej osoby lub u wielu osób na danym terenie – mówimy wtedy o epidemii. W przypadku gdy zakażenie ma zasięg międzykontynentalny, mówimy wtedy o pandemii.
Bakterie to jednokomórkowe mikroorganizmy zwane prokariotami. Występują najczęściej w jednym z trzech głównych kształtów:
‒ kulistym:
• ziarniak,
• dwoinka,
• pakietowiec,
• paciorkowiec,
• gronkowiec,
‒ wydłużonym:
• pałeczka,
• laseczka Bacillus,
• maczugowiec,
‒ spiralnym:
• krętek Spirochete,
• przecinkowiec Vibrio,
• śrubowiec Spirilum.
Bakterie mogą żyć prawie w każdym środowisku – od ekstremalnego ciepła po intensywne zimno, a niektóre mogą nawet przetrwać w odpadach radioaktywnych.
Istnieją tryliony szczepów bakterii, ale niewiele z nich powoduje choroby u ludzi. Niektóre żyją w ludzkim ciele – na przykład w jelitach lub drogach oddechowych – i są pożyteczne.
Trzeba jednak pamiętać, że niektóre choroby bakteryjne są śmiertelne.
Bakterie mogą wywoływać np. następujące choroby:
• zapalenie zatok,
• zakażenia górnych dróg oddechowych,
• zapalenie płuc,
• gruźlicę,
• zapalenie ucha środkowego,
• infekcje dróg moczowych,
• infekcje skóry.
Infekcje bakteryjne można leczyć antybiotykami, ale niektóre szczepy stają się oporne i mogą przetrwać leczenie. Dlatego należy stosować leki tylko po konsultacji z lekarzem.
W organizmie występuje wiele pożytecznych mikroorganizmów, które pomagają utrzymać równowagę mikrobiologiczną w jelitach, jamie ustnej, pochwie i innych częściach ciała. Jeśli ta mikroflora zostanie zniszczona, na przykład przez nadużywanie antybiotyków, to ich miejsce zajmują grzyby, które mogą powodować problemy zdrowotne u gospodarza.
Do grupy o zwiększonym ryzyku rozwoju infekcji grzybiczej należą osoby, które:
• używają silnych antybiotyków przez długi czas,
• mają osłabiony układ odpornościowy, na przykład z powodu HIV lub AIDS, cukrzycy, chemioterapii,
• przeszli przeszczep (ponieważ przyjmują leki, aby zapobiec odrzuceniu nowego narządu przez organizm).
Wysypka może być symptomem zakażenia grzybiczego skóry. Wiele infekcji grzybiczych pojawia się w górnych warstwach skóry, np. na stopach, paznokciach, skórze głowy.
Niektóre drobnoustroje mogą drogą pokarmową przedostać się do wewnątrz organizmu i tam wywołać infekcje, np. kandydozę.
Priony to cząsteczki, które powstają z białek znajdujących się w naszym