Innymi słowy, akceptujemy łączące nas podobieństwa, natomiast gdy idzie o różnice dzielące nas od innych ludzi lub od pewnej osobowości idealnej, miewamy kłopoty z akceptacją własnej osoby, a często także nie rozumiemy i zbyt skwapliwie potępiamy innych.
W książce tej próbujemy pokazać, że te na pozór tajemnicze różnice między ludźmi dość łatwo jest zrozumieć, łatwo też sobie z nimi radzić – pod warunkiem jednak, że nauczymy się „rozszyfrowywać” zespół postaw i cech, które tworzą każdy z czternastu typów osobowości. Żaden z tych typów nie jest ani „dobry”, ani „zły”. Choć niektóre z nich występują częściej od innych, wszystkie są normalne. Wszystkie mają zarówno mocne, jak i potencjalnie słabe strony. Każdy z nich ma swój „język”. Dzięki nauce odmiennych „gramatyk” czternastu typów osobowości łatwiej ci będzie unikać konfliktów bądź rozwiązywać je i w ogóle radzić sobie z każdym, kogo napotkasz na swojej drodze, nie wyłączając samego siebie.
Na przykład kuzynka Karolina jest typem silnie Sumiennym, z pewną domieszką typu Pewnego Siebie7. Posługuje się Pewnym Siebie dialektem gwiazd („Będę najważniejszą kobietą w mojej korporacji”) oraz Sumiennym językiem powinności („Muszę odnieść sukces”, „Muszę być najlepszą kobietą w mojej korporacji”, „Powinieneś wyznaczać sobie cele”). Ocenia siebie z pozycji surowych zasad moralnych i ma poczucie winy, jeżeli nie usiłuje sprostać tym rygorystycznym standardom. Nic więc dziwnego, że jest tak twarda dla siebie i innych. Czy Karolina znajdzie pracę, jakiej pragnie? Czy kiedykolwiek spotka mężczyznę, który będzie dostatecznie silny, by dorosnąć do jej ideałów? Przeczytaj rozdział 5.
Jonatan ma osobowość typu Wygodnego. Jego żona jest Sumienna, tak jak Karolina. Nie są szczególnie dobrze dobrani, ponieważ język Jonatana to język wygody, relaksu i przyjemności, któremu obce są pojęcia ambicji i poczucia winy. Czy Jonatan i Mara rozejdą się? Odpowiedzi szukaj w rozdziale 10.
Kasia zaś mówi narzeczem miłości. Jest Dramatyczna aż do bólu. Pragnie być doceniana, rozpieszczana, uwielbiana. Jest całkowicie głucha na język celów, planów, detali i dyscypliny – nie miałaby jednak nic przeciw temu, gdyby ktoś (na przykład czarujący Książę z Bajki) zajął się za nią wszystkimi przyziemnymi sprawami. Czy Kasia przetrwa zawód miłosny i znajdzie mężczyznę swego życia? Patrz rozdział 7.
Aleksander wreszcie, to typ Oddany, z silną domieszką dwóch innych typów osobowości i niewielkim aspektem Poważnym. Oto jego kluczowe zdanie: „Jak sobie życzysz, kochanie”. Zapytaj go jednak, czego on sam sobie życzy, a nie będzie miał nic do powiedzenia. To jeden z powodów, dla których tak trudno jest mu obecnie wziąć na siebie jakąkolwiek odpowiedzialność. Żeby się dowiedzieć, jak sobie z tym poradzi – sięgnij do rozdziału 6.
Naucz się mówić językiem każdego z czternastu typów osobowości, a odkryjesz, że łatwiej przychodzi ci dotrzeć do innych ludzi, a może nawet, że odczuwasz współczucie dla tych, których – jak ci się wcześniej wydawało – nie jesteś w stanie znieść (zobacz Plan „Teściowa”, s. 115).
Najpierw jednak naucz się rozumieć własny typ. Wsłuchaj się w mowę swojej osobowości, znajdź kluczowe słowa otwierające twój wzór – słowem, naucz się, co jest dla ciebie normalne. Kiedy uda ci się namalować autoportret swej osobowości, odkryjesz, że narzuca ona określony porządek twojej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, twoim nadziejom i marzeniom, twoim uczuciom i działaniom.
Rozdział 2
Typy osobowości, zaburzenia, sfery życia
Twój typ osobowości to zasada, która porządkuje twoje życie i wyznacza jego kierunek. To system obejmujący wszystkie twoje cechy charakterystyczne, odczucia, myśli, postawy, typowe zachowania oraz mechanizmy radzenia sobie z problemami. Wyznacza on niepowtarzalny wzór działania twojej psychiki – sposób myślenia, odczuwania i zachowania – który czyni ciebie naprawdę tobą8.
Twój typ osobowości to właśnie to, co sprawia, że na spotkaniu absolwentów liceum po dwudziestu pięciu latach – choć przybyło ci piętnaście kilo, zaczynasz siwieć i nosisz okulary – dawni koledzy na twój widok zgodnie wykrzykują: „Ależ ty nic a nic się nie zmieniłeś!”.
Tym, co się nie zmieniło i co inni rozpoznają bez trudu, jest sposób, w jaki reagujesz, w jaki okazujesz uczucia, w jaki rozumujesz i wyrażasz się, język twojego ciała – a więc wszystkie te zewnętrzne przejawy twoich najważniejszych rysów charakterystycznych, które od najwcześniejszych lat cię określają.
Naukowe odkrywanie osobowości ludzkiej to awangarda współczesnej psychiatrii. W naszych neuropsychiatrycznych laboratoriach jesteśmy już niemal w stanie dowieść, że podstawy osobowości są dziedziczne, czyli – innymi słowy – zdeterminowane biologicznie. W języku psychiatrów ten biologiczny, genetyczny aspekt osobowości określany jest mianem temperamentu. Twój naturalny poziom aktywności (czy jesteś „szybkim Billem”, czy raczej ślamazarą), rozrzut nastrojów (czy jesteś humorzasty, pogodny, czy zrównoważony) oraz zakres reakcji (czy zmiany łatwo wytrącają cię z równowagi) to tylko kilka z wielu cech twojego temperamentu, czyli typu biologicznego, w który wyposażyła cię sama natura. Jak pokażemy w rozdziale 18, postęp badań pozwala już nawet kojarzyć charakterystyczne dla danego typu cechy i zachowania z leżącymi u ich podstaw biochemicznymi mechanizmami komunikacji pomiędzy neuronami w centralnym układzie nerwowym.
Za pewne cechy osobowości, podobnie jak za wiele własności fizycznych, takich jak wzrost, odpowiedzialne są geny. Otoczenie oraz nabyte doświadczenia – rodzice, rodzina, osobiste przeżycia, rodzima kultura, znajomi – wykuwają później z tego potencjału ostateczną formę twego Ja. Niesprzyjające doświadczenia mogą pogorszyć sytuację, na przykład gdyby nie złe odżywianie albo choroba w dzieciństwie, mógłbyś być znacznie wyższy niż jesteś. Na tej samej zasadzie, gdyby twoi rodzice znęcali się nad tobą zamiast cię doceniać i spełniać twoje potrzeby, twoja agresywność sprawiłaby, że wylądowałbyś w więzieniu, a nie w roli olśniewającego biegłością adwokata na sali sądowej.
Osobowość jest jak talia kart. Karty są rozdawane w chwili poczęcia, a doświadczenia życiowe decydują o tym, które z nich zostaną wyłożone na stół, a zatem jaka będzie twoja rzeczywista natura.