Przemysław Spiechowski
Wydawca
Dorota Siudowska-Mieszkowska
Koordynator ds. redakcji
Renata Ziółkowska
Redaktor
Paweł Wielopolski
Koordynator produkcji
Mariola Iwona Keppel
Recenzenci
Prof. dr hab. Stanisław Flejterski
Prof. dr hab. Maciej Miszewski
Skład wersji elektronicznej na zlecenie Wydawnictwa Naukowego PWN
Monika Lipiec / Woblink
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.
Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2019
ISBN 978-83-01-20615-4
eBook został przygotowany na podstawie wydania papierowego z 2019 r., (wyd. I)
Warszawa 2019
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
02-460 Warszawa, ul. Gottlieba Daimlera 2
tel. 22 69 54 321, faks 22 69 54 288
infolinia 801 33 33 88
e-mail: [email protected]; [email protected]
Wstęp
Grzegorz W. Kołodko, Jacek Tomkiewicz
Pokolenie temu mało kto spodziewał się tak daleko posuniętych, fundamentalnych zmian systemowych w polskiej gospodarce i otaczającym ją systemie politycznym. Najśmielsze oczekiwania formułowane 30 lat temu przez reformatorskie kręgi ówczesnej władzy oraz jej opozycji kreśliły ambitne wizje pluralizmu politycznego i społecznej gospodarki rynkowej. To były wiodące akcenty historycznych debat Okrągłego Stołu w 1989 roku. Pod wieloma względami osiągnęliśmy znacznie więcej niż zakładano, aczkolwiek można wskazywać na powstałe podczas trzech minionych dekad istotne ułomności ustroju zarówno gospodarczego, jak i politycznego.
Społeczeństwo, a z pewnością jego przytłaczająca większość, jest odczuwalnie zamożniejsze, choć spodziewano się, że od strony ilościowej postęp będzie jeszcze większy, niż udało się to zbiorowym wysiłkiem osiągnąć. Wielu z nas liczyło także na większy postęp w sferze budowy społecznej gospodarki rynkowej, tym bardziej że trzy dekady to dostatecznie długi okres, aby udało się przejść do niej od znajdującego się w stanie kryzysu realnego socjalizmu. Niewielu z nas natomiast spodziewało się tak głębokich podziałów w polskim społeczeństwie, które charakteryzują je współcześnie.
Tak, sytuacja gospodarcza mogłaby być lepsza, gdyby udało się uniknąć błędów popełnionych w różnych etapach minionego trzydziestolecia – w polityce gospodarczej, w reformach strukturalnych, w budowie instytucji otwartej gospodarki rynkowej – ale udało nam się w tym czasie osiągnąć więcej na drodze do pełnokrwistej gospodarki rynkowej niż w sferze tworzenia funkcjonalnej i dającej ludziom satysfakcję liberalnej demokracji. Innymi słowy, rynek sprawdza się bardziej niż demokracja. Jest to o tyle ciekawe, że wydawać by się mogło, iż łatwiej w trakcie transformacji ustrojowej można sprostać posocjalistycznym wyzwaniom budowy dojrzałej demokracji niż instytucjonalnie zaawansowanego rynku.
Masa problemów została rozwiązana, wiele innych się pojawiło. Także na świecie, na który Polska w pełni się otworzyła, czerpiąc wiele z utrzymywania z nim aktywnych kontaktów, przede wszystkim tych ekonomicznych, ale też cierpiąc z powodu wspólnych dla współczesnego świata bolączek. W końcu ustrojowa transformacja dokonuje się w epoce globalizacji, co ma swoje określone, nie tylko pozytywne implikacje gospodarcze i społeczne, polityczne i kulturowe, ekologiczne i technologiczne.
Zdarzają się w dziejach okresy bardziej i mniej burzliwe, czasy przewagi zmiany nad ciągłością. Z pewnością do takich historia zaliczy również okres 1989–2019, zwłaszcza w Polsce i innych posocjalistycznych krajach Europy Środkowo-Wschodniej oraz Azji. Z pewnością też historia inaczej oceni ten okres, niż czynią to jemu współcześni, nas nie wykluczając. Mimo to – a może właśnie dlatego – podejmujemy próbę oceny polskich wielkich przemian ustrojowych oraz ich wpływu na realną sferę gospodarczą. W szczególności przedmiotem naszych zainteresowań jest rola, jaką w tych zmianach odegrała „Strategia dla Polski”, w tym jej dodatkowe elementy w postaci „Pakietu 2000” i „Euro-2006”, a także ciąg dalszy w postaci późniejszego „Programu Naprawy Finansów Rzeczypospolitej”.
Autorzy tego tomu to wyjątkowy zespół. Wszyscy – z jednym wyjątkiem sprawdzonego praktyka gospodarczego – byli przed powstaniem „Strategii dla Polski” i są nadal badaczami, teoretykami ekonomii, finansów, prawa, nauk o zarządzaniu, którzy podjęli się dzieła praktycznego: prowadzenia polityki gospodarczej na najwyższych szczeblach administracji rządowej. Swoje działania praktyczne – jako wicepremierzy, ministrowie, wiceministrowie, doradcy rządowi i resortowi – opierali na własnych przemyśleniach, na bogatym dorobku naukowym. Później wrócili do nauki, którą z sukcesem parają się do dzisiaj, interpretując też i to, co za ich m.in. sprawą działo się i stało w gospodarce i jej otoczeniu. W jakim stopni byliśmy skuteczni, kiedy mieliśmy rację, a kiedy jej nie starczało – niech to już oceniają inni. W tym przedsięwzięciu może pomóc także krytyczna lektura tej książki, na którą składają się teksty czołowych polskich ekonomistów.
W pierwszej części tego tomu, zatytułowanej Idee, strategie, programy, prezentujemy opracowania analizujące transformację polskiej gospodarki przez pryzmat idei i programów, które były realizowane w różnych okresach po 1989 roku. W tekście Grzegorza W. Kołodki omówiona jest rola programu „Strategia dla Polski” w najnowszej historii Polski. Autor przekonuje, że „Strategia” to nie tylko program gospodarczy realizowany w latach 1994–1997, lecz wiele rozwiązań instytucjonalnych, które długofalowo kształtują strukturę naszej gospodarki. Elżbieta Mączyńska dostarcza argumenty za koniecznością funkcjonowania profesjonalnego zaplecza doradczego dla rządu. Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej była miejscem, gdzie dyskutowano nad wieloma sprawami zasadniczymi dla rozwoju polskiej gospodarki. Pozostaje mieć nadzieję, że Polski Instytut Ekonomiczny, idąc tym śladem, będzie ośrodkiem, gdzie będzie się prowadzić profesjonalną debatę na strategicznymi wyzwaniami dla Polski. Kolejny rozdział, autorstwa Danuty Hübner, to spojrzenie na polską politykę z punktu widzenia naszego miejsca w światowych strukturach gospodarczych, takich jak Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) i Unia Europejska. Jasne zorientowanie się na współpracę z organizacjami międzynarodowymi i aktywny udział w światowych oraz europejskich gremiach był bardzo ważny dla wzmacniania naszej roli w gospodarce światowej. Następnie Domenico M. Nuti, który był doradcą polskich polityków rządowych, przedstawia kilka ciekawych refleksji na temat sukcesów polskiej gospodarki i wskazuje także błędy w polityce gospodarczej, których niestety nie udało się uniknąć. Z punktu widzenia obserwatora i aktywnego uczestnika polityki gospodarczej Jerzy Hausner pokazuje, jak ewoluował sposób jej uprawiania, i wyjaśnia, dlaczego niekiedy rzeczywistość istotnie odbiegała od zakładanych celów. W ostatnim