● sery brie i camembert, nieświeże mięso, niepasteryzowane mleko, nieświeże sałatki, potrawy z surowego mięsa;
● surowe i niedopieczone mięso (tatar, krwisty befsztyk) i surowe wędliny, takie jak szynka parmeńska (ryzyko zakażenia np. toksoplazmozą);
● surowe ryby i owoce morza (sushi, ostrygi);
● ryby łowione z zanieczyszczonych wód lub o wysokiej zawartości metali ciężkich;
● surowe jaja;
● kolorowe napoje gazowane, słodziki, żywność wysokoprzetworzona;
● kofeina – zalecane jest ograniczenie wszystkich produktów zawierających kofeinę do 200–300 mg dziennie (dwie–trzy filiżanki kawy);
● nadmiar produktów bogatych w witaminę A (zbyt wysoka podaż retinolu może powodować wady rozwojowe płodu).
4.7.4. Żywieniowe metody zmniejszenia dolegliwości gastrycznych w czasie ciąży
Częstymi dolegliwościami wpływającymi na problemy dietetyczne kobiet ciężarnych są nudności i wymioty. Aby je zminimalizować, kobietom w ciąży zaleca się:
● ograniczyć spożycie kawy i potraw smażonych;
● jeść częste, ale małe objętościowo i chłodne posiłki (nawet sześć–osiem dziennie);
● pić herbatę z dodatkiem imbiru lub spożywać suplementy z imbirem i witaminą B6;
● unikać stosowania pikantnych i intensywnie pachnących przypraw lub w miarę możliwości unikać samodzielnego gotowania potraw;
● nie pić w trakcie posiłku ani bezpośrednio po nim (odczekać 20–30 minut po posiłku lub pić tylko między posiłkami);
● w trakcie nasilenia dolegliwości spożywać produkty takie jak: sucharki, chleb chrupki, migdały.
W przypadku występowania zgagi możliwe jest zmniejszenie dolegliwości poprzez ograniczenie spożycia kwaśnych owoców, warzyw takich jak por czy cebula, pikantnych przypraw oraz następujących produktów: chleb razowy (na zakwasie), ogórki i kapusta kiszona, tłuste sosy, sos pomidorowy, zasmażki, słodycze, kawa i czekolada, potrawy smażone i tłuste, wysokoprzetworzone. Ważne jest również spożywanie częstych, niewielkich objętościowo posiłków.
4.8. Żywienie kobiet karmiących
4.8.1. Karmienie piersią
W 2014 r. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci wydało zalecenie o konieczności dążenia do wyłącznego karmienia piersią niemowląt przez pierwsze 6 miesięcy życia. Z wyjątkiem witamin D i K pokarm kobiecy zapewnia dziecku podaż wszystkich substancji odżywczych niezbędnych do jego prawidłowego wzrostu i rozwoju. Wprawdzie nie ma doniesień naukowych pozwalających jednoznacznie stwierdzić, jak długo należy karmienie piersią kontynuować, jednak Komitet Żywienia Europejskiego Towarzystwa ds. Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, ESPGHAN) zaleca, by karmienie kontynuować tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko. Z kolei WHO podaje, że karmienie piersią powinno trwać co najmniej 2 lata. Dla matki jest to czas, w którym znacząco zmieniają się zapotrzebowanie na makroskładniki oraz wydolność organizmu do wyrównania niedoborów makro- i mikroelementów. Wymaga on żywienia zgodnego z zaleceniami racjonalnej, różnorodnej diety zabezpieczającej kobietę przez rozwojem niedoborów pokarmowych i tym samym sprzyjającej zachowaniu zdrowia oraz zapewniającej jak najlepsze warunki przebiegu laktacji. Model diety powinien być oparty na zasadach żywienia rekomendowanych przez IŻŻ zgodnych z aktualną piramidą żywieniową. Zaleca się, aby dieta kobiet karmiących była bogata w chude mięso, tłuste ryby morskie obfitujące w kwasy omega-3, oleje roślinne, orzechy i nasiona, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe, warzywa i owoce oraz mleko i produkty mleczne.
Należy pamiętać, że produkcja mleka pełni nadrzędną funkcję nad innymi potrzebami metabolicznymi matki, dlatego w sytuacji nieprawidłowo zbilansowanej diety narażenie kobiety karmiącej na rozwój deficytu makro- i mikroskładników jest wysokie.
4.8.2. Wpływ diety kobiety karmiącej na jakość i wielkość produkcji mleka
Wielkość produkcji mleka uzależniona jest przede wszystkim od konstytucyjnych cech budowy gruczołów piersiowych, sprawności neurohormonalnych mechanizmów wydzielania mleka oraz tzw. wskaźnika ssania wyrażonego częstotliwością i czasem trwania karmień oraz intensywnością ssania przez dziecko. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na ilość produkowanego mleka może być stan odżywienia matki karmiącej (uzależniony także od sposobu odżywiania w ciąży) czy palenie papierosów (zmniejsza produkcję mleka o 250–300 ml/24 h). Dieta matki wpływa również na jakość mleka (tab. 4.7). Badania pokazują, że blisko 25-procentowe różnice w zawartości lipidów w mleku kobiecym uzależnione są od udziału białka w diecie karmiącej.
Tabela 4.7. Wpływ sposobu odżywiania kobiety karmiącej na jakość mleka
LCPUFAs (long-chain polyunsaturated fatty acids) – długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Trzeba jednak wspomnieć, że model żywienia matki nie ma wpływu na występowanie alergii u dziecka, a prewencyjne zastosowanie diet eliminujących najczęstsze źródła alergenów nie przekłada się na brak objawów alergicznych czy kolkę niemowlęcą.
4.8.3. Zapotrzebowanie energetyczne i udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej
Koszt energetyczny laktacji uwarunkowany czynnikami takimi jak: kaloryczność mleka, ilość produkowanego mleka i jego wydajność, wynosi ok. 670 kcal/24 h. 500 kcal powinno pochodzić z pożywienia, natomiast reszta pokrywana jest z zapasów tkanki tłuszczowej zgromadzonej w okresie ciąży. Praktycznie kobietom karmiącym zaleca się zwiększenie wartości kalorycznej diety o 505 kcal/24 h (2,1 MJ/24 h) w pierwszych 6 miesiącach laktacji. W przypadku matek karmiących więcej niż jedno dziecko wartość tę należy odpowiednio zwiększyć. Dodatkowa ilość białka (RDA: 1,45 g/kg m.c./24 h) w pożywieniu dobrze odżywionej karmiącej matki jest wskazana tylko ze względu na samą matkę i wielkość produkcji mleka, nie ma natomiast wpływu na jakość produkowanego mleka.
W tabeli 4.8 zestawiono udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej.
Tabela 4.8. Udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej
AI (adequate intake) – zalecane spożycie; ALA (alpha lipolic acid) – kwas α-liponowy; DHA (docosahexaenoic acid) – kwas dokozaheksaenowy; EAR (estimated average requirement) – średnie zapotrzebowanie grupy; EER (energy efficiency rating) – wskaźnik efektywności energetycznej; EFSA – European Food Safety Authority; EPA (eicosapentaenoic acid) – kwas eikozapentaenowy; IŻŻ – Instytut Żywności i Żywienia; LA (lactic acid) – kwas mlekowy; NORD – Nordic Nutrition Recommendation; RDA (recommended dietary allowances) – zalecane spożycie; PRI (population reference intake) – spożycie referencyjne na poziomie populacji; SACN – British Scientific Advisory Committee on Nutrition; SFA (saturated fatty acids) – kwasy tłuszczowe nasycone; USDA – United States Department of Agriculture.
4.8.4. Zapotrzebowanie na składniki mineralne i witaminy oraz zalecenia dotyczące suplementacji diety kobiety karmiącej
Okres