133
«Ex his apparet, aliqua credi quae non intelliguntur vel sciuntur, nisi prius credantur; quaedam vero intelligi aliquando etiam, antequam credantur. Nee tarnen sie intelliguntur modo, ut in futuro sciantur: et nunc etiam per fidem, qua mundantur corda, amplius intelliguntur: quia nisi per fidem diligatur Deus, non mundatur cor ad eum sciendum…. Ecce hie aperte habes, quia non potest sciri Deus, nisi prius diligendo credatur. Supra autem dictum est, quod nemo potest credere in Deum, nisi aliquid intelligat. Unde colligitur non posse sciri et intelligi credenda quaedam, nisi prius credantur; et quaedam non credi, nisi prius intelligantur; et ipsa per fidem amplius intelligi. Nee ea quae prius creduntur quam intelligantur, penitus ignorantur, cum fides sit ex auditu. Ignorantur tarnen ex parte, quia non sciuntur. Creditur ergo quod ignoratur, sed non penitus» (Sent. III, d. 24, c. 3).
134
«Addite scientiae charitatem, et utilis erit scientia. Per se enim inutilis est scientia, cum charitate utilis est» (In ep. 1 ad Cor c. 8 [M., P. L. CXCI 1601]).
135
Grabmann, Geschichte der scholastischen Methode I 129 ff.
136
Например, Sent. I, d. 14, c. 1: «Quod gemina est processio Spiritus saneti* (тетическая форма). Ibid. c. 5: «An Viri saneti et Ecclesiae praelati dent vel dare possint Spiritum sanetum». Фразы, с которыми обращаются к субъекту после этих заголовков, очень различны: «Hie considerandum est», «Praeterea diligenter adnotandum estu», «Nunc traetandum est», «Hicoritur quaestio». Часто встречающееся «Quaeri solet» указывает на популярную и практиковавшуюся в школах того времени формулировку проблемы.
137
Например, Sent. I, d. 17, c. 2: «Hoc autem ut intelligibilius doceri ac plenius perspici valeat, praemittendum est quiddam ad hoc valde necessarium.»
138
Sent. I, d. 9, c. 4: «Sed ne tanti auetores sibi contradicere in re tanta videantur, verba Gregorii benigne interpretemur.» Sent. I, d. 16, c. 2: «Audisti, lector, quid super hoc dicat Hilarius, cuius verba, ubicumque oecurrerint, diligenter nota pieque intellige».
139
«Facilis autem plerumque controversiarum solutio reperietur, si eadem verba in diversis significationibus a diversis auctoribus posita defendere poterimus tt (Prologus Petri Abaelardi in «Sie et non» [M., P. L. CLXXVIII 1344 DJ. Ср. выше с. 202).
140
S. 211 f.
141
Например, Sent. I, d. 13, c. 6: «Sed ut istam quae videtur repugnantiam de medio abigamus, diciraus, quod Hieronymus aliter accipit nomen ingeniti et aliter Augustinus.»
142
Sent. III, d. 15, c. 7: «Ecce aperte noscis eundem sibi in his verbis contradicere, nisi varias dictorum discerneret causas, ex quibus intelligentia verborum assumenda est. Si enim discernatur intelligentiae causa praedictorum verborum, nihil occurrit contradictionis.»
143
Sent. II, d. 4, c. 2: «Sed haec magis opinando et quaerendo dicit Augustinus quam asserendo.»
144
Послание. I, d. 4, c. 2.
145
Sent. I, d. 46, c. 13.
146
Ср. H. Dehove, Qui praecipue fuerint labente XII saeculo ante introductam Arabum philosophiam temperati realismi antecessores, Insulis 1908, 119 ff; Espenberger, Die Philosophie des Petrus Lombardus 22 ff.
147
C. 1.
148
C. 2: «Sed adhuc opponunt garruli ratiocinatores dicentes: Si Deus Pater genuit Deum, aut genuit Deum qui est Deus Pater, aut Deum qui non est Deus Pater. Si genuit Deum qui non est Deus Pater, ergo Deus est qui non est Deus Pater: non ergo tantum unus Deus est. Si vero genuit Deum qui est Deus Pater, ergo genuit seipsum. Ad quod respondemus determinantes illam propositionem, qua sie proponunt… hoc enim sane et prave intelligi potest: et ideo respondendum est ita. Deus Pater genuit Deum qui est ipse Pater: hoc dieimus esse falsum et concedimus alteram, scilicet genuit Deum, qui non est Pater……
Si vero additur… hoc distinguimus: qui dupliciter potest intelligi… hie sensus verus est… hie sensus falsus est.»
149
E. g. Sent. I, d. 39, c. 1—3; I, d. 40, c. 3; I, d. 44; III, d. 10, c. 1.
150
Sent. I, d. 27, c. 8; II, d. 24, c. 6: «Ideoque in his contrariis, quae mala et bona vocantur, illa dialecticorum regula deficit, qua dieunt nulli rei duo simul esse contraria.» Sent. III, d. 11, c. 2: «Ex tropicis locutionibus non est reeta argumentationis processio.»
151
Ср. sent. I, d. 12, c. 2: «His et huiusmodi quaestionibus magis labouriosis et fruetuosis» и т. д.; Sent. I, d. 46. c. 13: «Quidam enim sophistice incedentes et ideo Deo odibiles probare conantur» и т. д. Ibid. c. 14: «Quibus facile est nobis respondere, sed indignum responsione videtur quod dieunt».
152
Ср. об этих взаимных отношениях между школой Гуго и абэларами у Э. Портали* в Dictionnaire de theologie catholique I 51—55.
153
Ср. выше p. 124 f.
154
Философия Петра Ломбарда, 30.
155
Там же.
156
Die Sentenzen des Petrus Lombardus, ihre Quellen und dogmengeschichtliche Bedeutung, Leipzig 1902. J. Annat, Pierre Lombard et ses sources patristiques, in Bulletin de litt. eccl. 1906, 84—95.
157
Le traite de Pierre Lombard sur les sept Ordres, Louvain 1910; Ders., Les oeuvres de Jean de Damas en occident etc., в Revue des questions historiques LXXXVIII 149—160.
158
Baltzer op. cit. 2—5.
159
J.