Гази Кашшаф хакында күпләрнең истәлекләре, язмалары бар. Аларда бу затның матур әхлакый һәм инсани сыйфатлары һәрчак ассызыклана. «Син, дускай, үзең бик әйбәт кенә кеше болай, тик бер җитешмәгән ягың бар – артык тыйнак!» – ди аның 60 еллыгында Әхмәт Фәйзи. Моңа Габдрахман Минский болай дип тә өсти: «Иртәгә дә бүгенгедәй хезмәт сөйгән, тыйнак замандашларыбызның берсе бул! Артык тыйнак булуың да зарарсыз». Татар һәм башкорт халыкларының мәшһүр әдибе Сәйфи Кудаш мондый юлларны язып калдырган: «Г. Кашшаф татар совет әдәбиятының Сабантуйларында яки ипподромнарда елына бер тапкыр чаба һәм юырта торган аргамакларыннан түгел. Ул татар совет әдәбиятының ел әйләнәсенә муеннан камыт төшерми торган йөк аты булды. Аны нинди зурлыктагы арбага җиксәләр һәм аңа күпме йөк салсалар, ул шуны тарта һәм алга таба сөйрәп барды».
I. 9. Мөхәммәдьярларга тиң шәхес
(Шакир Абиловның тууына – 100 ел)
Күп гасырлык татар сүз сәнгате әдип-шагыйрьләргә гаять бай. Аларның саны гына да, мөгаен, ике-өч меңгә якынаядыр. Әмма, ни кызганыч, элеккеге иҗат әһелләренең күпчелеге әле бүгенге укучыга юньләп билгеле түгел.
Бер гаҗиб бу кем шәһәрнең эче тулуг:
Шагыйрь улмыш барча кечек һәм олуг.
XVI йөз урталарында Казан каласын күздә тотып язылган әлеге юллардан бу шәһәрдә шагыйрьләрнең бик күп булуы аңлашыла. Әмма без аларның бары дистәдән артыгын гына беләбез. Болгар-Хәзәр, Алтын Урда, XVII йөзләр белән дә шундый ук хәл. Гомумән, әдәбият тарихын өйрәнү – шактый кыен һәм катлаулы шөгыль. Ә инде Борынгы һәм Урта гасыр, өлешчә XIX йөз татар сүз сәнгатен гыйльми тикшерү аеруча авыр һәм мәшәкатьле. Чөнки ул, саф әдәбиятчы булудан тыш, шактый дәрәҗәдә телче, тарихчы, археограф, текстолог, дин белгече булуны, гарәп, фарсы, төрки телләреннән һәм әдәбиятларыннан хәбәрдарлыкны да таләп итә. Шуңа күрә дә бу өлкәгә керүчеләр, анда нәтиҗәле эшләүчеләр бик аз: Г. Утыз Имәни, Ш. Мәрҗани, К. Насыйри, Р. Фәхреддин, Г. Газиз, Г. Рәхим, Г. Сәгъди, Н. Хәким, Н. Исәнбәт, Б. Яфаров, Г. Таһирҗанов, Х. Госман, Ү. Беляева, А. Фәтхи, М. Госманов, М. Әхмәтҗанов, М. Гайнетдинов һәм янә берничә исем.
Шакир Шиһап улы Абилов (1915–2004) әнә шул чагыштырмача азсанлы фидакяр затлар арасында үзенә лаеклы урынны били. Ни куаныч, миңа бу олуг шәхес белән өч дистә елдан артык аралашырга, хезмәттәшлек кылырга туры килде. Ул минем кандидатлык диссертациясенең (1972) рәсми оппоненты, аерым хезмәтләремнең мөхәррире, рецензенты булды; минем хакта мәкаләләр дә язды. Әгәр дә фәндә азмы-күпме уңышларга ирешкәнмен икән, монда Шакир аганың да сизелерлек өлеше бар. (Мин – әтисез үскән ятим бала. Бу мөхтәрәм остаз миңа кайвакыт «Хатыйп улым» дип дәшә иде. Шунда минем күңелләр тулып киткәне әле дә хәтеремдә.)
Шакир аганың гомер юлы шактый озын, борылмалы, катлаулы [1]. Ул, күп кенә соңгы дәвер татар зыялылары кебек,