2. Тагирджанов А. Т. Рудаки. Жизнь и творчество / под ред. проф. А. Н. Болдырева. – Л. : Изд.-во Ленинградского ун-та, 1968. – 337 с.
3. Таһирҗанов Г. Тарихтан – әдәбиятка. – Казан : Татар. кит. нәшр., 1979. – 167 б.
4. Хисамов Н. Хәтер сандыгында… – Казан : Мәгариф, 2004. – 641 б.
5. Бәдретдинов Х. Татарстаннан читтәге татар галимнәре : фәнни-популяр очерклар. Беренче кисәк. – Казань; Йошкар-Ола : Марийский полигр. комб., 2000. – 207 б.
I. 8. «Татар совет әдәбиятының… йөк аты»5
(Гази Кашшаф турында)
Гази Кашшаф (Миргазый Солтан улы Кашшафетдинов; 15. 04. 1907–9. 12. 1975) – совет чоры кешеләренә, татар мәдәни-рухи тормышы белән кызыксынучыларга бик тә таныш зат. Ул тәнкыйтьче, әдип, журналист, галим, педагог, дәреслекләр авторы, җәмәгать эшлеклесе, әдәби хәрәкәтне оештыручыларның берсе буларак билгеле. Аның шактый гомере «Совет әдәбияты» журналы белән бәйле. Гази ага бу журнал белән сугыш һәм аннан соңгы иң кыен елларда җитәкчелек итә; 116 санына баш мөхәррир буларак кул куя. Шунысы гыйбрәтле: күренекле тюрколог Әмир Нәҗипнең «Совет әдәбияты» журналында (1957. – № 12) нәшер ителгән «Татар әдәбиятының һәм әдәби теленең кайбер язма истәлекләре» мәкаләсе Борынгы һәм Урта гасыр төрки-татар рухи мирасын өйрәнүчеләр тарафыннан менә берничә дистә еллар инде югары бәяләнеп килә. Заманында исә бу язма Партия өлкә комитетының 1958 елгы 25 февраль карарында кискен тәнкыйтьләнә һәм, аны басканы өчен, Г. Кашшаф баш мөхәррирлек вазифасыннан азат ителә.
Гази аганың бер аягы юк иде (ул аны кайда, ничек югалткандыр – анысын белмим). Татарның «Аксак күп йөрер» әйтемендәге кебек, ул протез белән дә дүрт саны төгәл кешеләргә караганда күбрәк йөрде, күбрәк эш-гамәл кылды. Аның, мәсәлән, сугыш елларындагы эшчәнлеген чын мәгънәсендә фидакярлек дип атарга мөмкин. Журнал, нәшрият, әдәби иҗат эшләреннән тыш, ул фронттагы каләмдәшләре белән элемтәдә тора, аларның үзләренә, гаиләләренә төрле ярдәмнәр оештыра. Мәгълүм ки, сугыш чорында Казанга, Татарстанга вакытлыча яшәү өчен күпләгән совет һәм чит ил әдипләре китерелә. Аларны урнаштыру, оештыру мәшәкатьләренең дә шактый өлеше Гази ага җилкәсенә төшә.
Бу мөхтәрәм зат – дүрт йөздән артык мәкалә-хезмәт авторы. Тематикалары, эчтәлекләре белән алар гаять төрле. Бу язмаларда әдәби бәйләнешләр, башка халыкларның да әдәбиятлары теге яки бу дәрәҗәдә гомумтатар сүз сәнгате, аның үткәне, бүгенгесе, киләчәге, уңышлары, кимчелекләре хакында да сүз бара. Гази ага үзәк матбугатта, Бөтенсоюз мөнбәрләреннән дә татар әдәбияты турында чыгышлар ясап тора. Тәнкыйтьченең иҗат мирасында татар театры, драматургиясе мәсьәләләре зур урынны били. Спектакль-тамашалар карарга аның еш йөргәнен әле мин дә хәтерлим.
Гази ага әдәбияттагы һәр яңа күренешкә үзенең тәнкыйди мөнәсәбәтен белдереп барырга тырышты. Тәҗрибәле әдипләр белән беррәттән, ул башлап язучыларның әсәрләрен дә даим күз уңында тотты. Шунысы мөһим: Г.