– Sağ olun!
Biz ayrıldıq. Mən bütün gecəni şəhəri gəzdim; evə qayıtmaq belə istəmirdim. Mən elə xoşbəxt idim ki… Deməli, sabaha qədər!..
İKİNCİ GECƏ
Gözləməyə səbriniz çatdı, deyilmi? – deyə o, gülə-gülə əllərimi tutub sıxdı.
– Mən iki saatdır ki, buradayam, bütün günü nə əzab çəkdiyimi bilsəydiniz!
– Bilirəm, bilirəm… Ancaq mətləbdən uzaq düşməyək. Bilirsinizmi, mən bura nə üçün gəlmişəm? Hər halda, dünənki kimi boş-boş danışmağa yox. Məsələ belədir: biz gərək indi özümüzü ağıllı aparaq. Mən bu barədə dünən çox düşünmüşəm.
– Neçə yəni özümüzü ağıllı aparaq? Mənim tərəfimdən arxayın olun, mən hər şeyə hazıram, amma onu da deyim ki, ömrümdə bundan da ağıllı hadisəyə rast gəlməmişəm.
– Doğrudanmı? Əvvələn, xahiş eləyirəm ki, əlimi belə bərk sıxmayasınız; ikincisi, sizə bildirmək istəyirəm ki, mən bu gün sizin haqqınızda dəfələrlə fikrimi dəyişmişəm.
– Bəs sonra? Nəhayət, bir nəticəyə gələ bildinizmi?
– Nəticə? Nəticə belə oldu, hər şeyi təzədən başlamaq lazımdır, çünki mən sizi hələ lazımınca tanımıram, özümü dünən bir uşaq kimi, balaca bir qız kimi apardım. Bunların da
Hamısına günahkar mənim xeyirxah qəlbimdir. Yəni özüm haqda danışanda, başqa adamlar kimi, özümü təriflədim. Bu səhvi düzəltmək üçün mən sizin barənizdə hər şeyi bütün incəliyinədək öyrənməyi qət eləmişəm. Bunu özgəsindən öyrənə bilməyəcəyəm, deməli, özünüz mənə bütün həqiqəti danışmağa məcbursunuz. Mən sizin necə bir insan olduğunuzu bilmək istəyirəm. Siz necə adamsınız? Tez olun, başınıza gələn sərgüzəştləri danışın…
– Sərgüzəşt? – deyə mən qorxu ilə soruşdum. – Sərgüzəşt! Axı, sizə kim deyib ki, mənim sərgüzəştlərim var? Mənim heç bir sərgüzəştim yoxdur..
Qız gülərək sözümü kəsdi:
– Bəs siz bu vaxta qədər sərgüzəştsiz necə yaşamısınız?
– Elə-belə, tamamilə sərgüzəştsiz-filansız yaşamışam! Necə deyərlər, öz xəyallarımla yaşamışam, yəni həmişə tək olmuşam, tamam tək, başa düşürsünüzmü? Tək!
– Necə yəni tək? Deməli, heç bir vaxt heç kəslə görüşmürsünüz?
– Yox, görüşməyinə görüşürəm, amma yenə də təkəm.
– Məgər heç kəslə söhbət eləmirsiniz?
– Heç kəslə yaxınlıq eləmirəm!
– Deyin görüm, axı, siz kimsiniz? Dayanın, deyəsən, özüm məsələni başa düşürəm; yəqin ki, sizin də mənim nənəm kimi bir nənəniz var. Mənim nənəm kordur, çoxdandır ki, məni heç bir yana buraxmır; mən demək olar ki, danışmağı belə yadırğamışam. İki il bundan əvvəl bir dəcəllik elədim, nənəm gördü ki, məni saxlaya bilməyəcək, tez yanına çağırdı, paltarımı sancaqla öz paltarına bənd elədi, o vaxtdan bütün günü beləcə otururuq; o, kor da olsa, corab toxuyur, mən isə onun yanında əyləşib, ya bir şey tikirəm, ya da onun üçün ucadan kitab oxuyuram. Bəli, çox qəribə adətdir, iki ildir ki, sancaqlanıb oturmuşam…
– Ya rəbbim! Nə böyük bədbəxtlikdir! Yox, mənim belə nənəm yoxdur.
– Əgər yoxdursa, evdə tək necə əyləşirsiniz?..
– Bura baxın, siz mənim kim olduğumu bilmək istəyirsiniz, eləmi?
– Bəs necə! Əlbəttə!
– Özü də, düzünü bilmək istəyirsiniz?
– Əlbəttə, düzünü bilmək istəyirəm.
– Çox yaxşı, mən tipəm.
– Tip, tip! Necə tip? – deyə qız ucadan elə qəhqəhə çəkdi ki„ sanki bir il idi gülməmişdi. – Amma yaman məzəli adamsınız ha! Bax, burada bir skamya var, gəlin əyləşək! Heç kəs bizi görməz, söhbətimizi eşitməz. Hə, sərgüzəştlərinizə baş-layın! Ola bilməz ki, başınıza bir hadisə gəlməsin, ancaq gizlədirsiniz; əvvəlcə məni başa salın görüm, tip nə deməkdir?
– Tip? Tip orijinal adam deməkdir, belə adamlar çox gülməli olur! – dedim və qız uşaq kimi güldükcə mən də ona qoşuldum. – Tip qəribə xasiyyətli adamdır, xəyalpərəstdir. Bilirsinizmi xəyalpərəst kimə deyirlər?
– Xəyalpərəst? Lap yaxşıca bilirəm. Mən özüm də xəyalpərəstəm. Nənəmin yanında əyləşəndə nələr, nələr haqqında düşünürəm?! Məsələn, birdən elə olur ki, xəyalımda Çin şahzadəsinə ərə gedirəm… Xəyala dalmaq çox yaxşı şeydir. – O, bir qədər susub, sonra ciddiyyətlə əlavə etdi: – Yox, bəlkə də yaxşı deyil, allah bilir! Bəzən adam elə halda olur ki, xəyal da yada düşmür.
– Çox gözəl. Madam ki, xəyalınızda da olsa, bir dəfə Çin şahzadəsinə ərə getmisiniz, deməli, mənim sözlərimi tamamilə başa düşəcəksiniz. Hə, qulaq asın… Lakin axı, mən heç sizin adınızı da bilmirəm.
– Axırı ki, soruşdunuz! Çox tez yadınıza düşüb.
– Vallah, adınızı öyrənmək ağlıma belə gəlməyib, mənim üçün elə-belə də xoş idi…
– Adım Nastenkadır.
– Nastenka? Elə bu?
– Elə bu! Yoxsa bu ad sizə az görünür? Belə də acgözlük olar?
– Əksinə, bu da mənə çoxdur, lap çoxdur; Nastenka, ilk görüşümüzdən mənim üçün Nastenka olmağınız göstərir ki, siz çox mərhəmətli qızsınız.
– Bax belə! İndi başlayın.
– Bəli, Nastenka, diqqətlə qulaq asın, sizə gülməli bir əhvalat danışacağam.
Mən onun yanında əyləşdim, ciddi və lovğa bir görkəm aldım, kitab oxuyurmuşam kimi sözə başladım:
– Nastenka, əgər bilmirsinizsə, məlumunuz olsun ki, Peterburqda çox qəribə yerlər var. Bütün Peterburq əhalisi üçün eyni bir şəfəqlə parlayan günəş sanki bu yerlərə işıq salmır. Elə bil bu yerlərin öz günəşi var; bu tamamilə başqa günəşdir, elə bil o, ayrıca olaraq, bu yerlər üçün sifariş edilmişdir, özünün də tamamilə xüsusi işığı var. Əziz Nastenka, bu yerlərdə həyat da tamam özgə şəkildədir, o, ətrafımızda qaynayıb-daşan həyata qətiyyən oxşamır, bu elə bir həyatdır ki, onu bizim indiki zəmanəmizdə – ciddi, çox ciddi zəmanəmizdə təsəvvürə gətirmək faydasızdır, belə həyat yalnız uzaq, xəyali bir səltənətdə ola bilər. Bax, həmin bu həyat tamamilə xəyali, çox yüksək və bunlarla birlikdə (əfsus ki, Nastenka!) tutqun, maraqsız, çox adi və bəlkə də həddən artıq qaba bir varlığın ifadəsidir.
– Fu! Müqəddiməyə bir bax, sən allah! Əcaib sözlər eşidirəm.
– Dinləyin,