Yenə Pyer d’Aliyə müraciət edək: «Plini yazır ki, fillərə həm Atlas dağlarında, həm də Hindistanda rast gəlinir… Aristotel bu yerlərin yaxın olduğu fikrindədir».
Bütün bu qeydlər gənc Kolumbun «yaradıcılıq laboratoriyasından» xəbər verir. O öz riskli hesablamalarının nüfuzlu şəxslər tərəfindən təsdiqini axtarırdı.
Pyer d’Ali Şərq möcüzələri barədə heç nə yazmayıb. Kolumb bu haqda məlumatları Marko Polonun «Kitablar» əsərindən əldə edib. XIV–XV əsrdə yaşayan avropalılar üçün venesiyalı səyyahın yazdığı hekayətlər əsl kəşf idi.
Səyyah böyük heyrətlə bildirirdi ki, Yer kürəsi hədsiz dərəcədə böyükdür, burada saysız-hesabsız xalqlar məskunlaşıb, uzaq göylərdə isə İtaliya və Fransa səmalarında olmayan ulduzlar sayrışır.
Polonun kitabı avropalıları var-dövlət, sərvət əldə etməyə həvəsləndirir, xüsusilə Ərəbistanın, Hindistanın ədviyyatları, Çin və Tartariya20 hökmdarlarının xəzinələri bu adamların yuxularını qarışdırırdı.
Kolumb üçün Enea Silvio Piccolomininin21 əsəri də az əhəmiyyət kəsb etmirdi. Enea Silvio «İmago Mundi»nin müəllifindən fərqli olaraq faktlara söykənirdi. Kolumb bu yığcam coğrafi ensiklopediyanı əlində qələm oxuyub, Avropa və Asiyanın çay, dağ, göl, dəniz adlarını kitabın kənarlarında qeyd edib.
Hindistana dəniz yolunun kəşfi ilə bağlı layihə hazırlayarkən Kolumbun istinad etdiyi kitablar əsasən bunlardan ibarət idi. Vur-tut səxavətli mesenat tapıb onun köməyilə xəyallarını həyata keçirmək qalırdı.
Yeddi illik mübarizə
Təbii ki, Portuqaliyada yaşadığından Kolumb öz layihəsini ilk olaraq kral II Juana təklif etdi. Bu, 1483-cü ilin sonunda, ya 1484-cü ilin ilk aylarında baş verdi. Həmin vaxt kral iri torpaq sahiblərinin üsyanını yatırıb qiyamçılarla haqq-hesab kəsməklə məşğul idi. Bununla belə, cənuba doğru genişlənmək Portuqaliya hökmdarı üçün əsas məqsəd idi. Qərb istiqamətinə II Juanın sarayında elə də əhəmiyyət vermirdilər. Lakin fakt budur ki, kral Kolumbun təklifini rədd etdi. Ola bilsin ki, bunun səbəbi Xristoforun gələcək kəşflər müqabilində özü üçün çox şey istəməsi idi. O, kraldan Dünya Okeanının baş Admiral və zadəgan adını, yeni kəşf edilən torpaqların vitse-kral vəzifəsini, həmçinin bu ərazilərdən gələcək gəlirin ondabirini tələb etmişdi.
Bu cür tələblər kral II Juanın xoşuna gəlməyə bilərdi. Portuqaliya monarxları torpaq kəşf edənlərin başından pul tökməyə öyrəşməmişdilər. Dənizçilər, adətən, öz hesablarına üzür, uğur qazananda isə həmin torpaqların qubernatoru olub gələn qazancdan pay alırdılar. Üstəlik, II Juan heç vaxt tələsik qərar qəbul etmirdi. Odur ki Kolumbun təkliflərini görkəmli astronom və riyaziyyatçıların olduğu Lissabon akademiyasına göndərdi. Burada layihə ekspertizadan keçirildi və təkliflərin kifayət qədər əsaslandırılmadığı deyilərək rədd edildi.
Elə bu vaxt Kolumba ağır itki üz verdi. Arvadı Filipa Moniz vəfat etdi. Üstəlik, maddi vəziyyəti də hədsiz pisləşdi. Filipanın vəfatı nəticəsində Kolumbun Perestrello ailəsi ilə də əlaqələri qırıldı.
Görkəmli səyyah 1485-ci ilin yayında Portuqaliyanı tərk edib Kastiliyaya getmək qərarına gəldi.
Fernando Kolon və Las Kasasın yazdıqlarına görə, Kolumb Portuqaliyanı gizlincə tərk edib. Qorxub ki, kral II Juan onu öz yanında saxlayıb layihənin bütün incəliklərini öyrənsin və əldə etdiyi məlumatlardan Portuqaliya taxt-tacının xeyrinə istifadə etsin.
Bir çox müasir kolumbşünaslar kralın səyyahı ciddi nəzarət altında saxladığına inanırlar. Ancaq II Juanın bunda məqsədi tamamilə başqa idi. Kral ehtiyatlanırdı ki, Kolumb Portuqaliyanı tərk etdikdən sonra Qvineya sirlərini, Afrikanın cənub-qərbi ilə bağlı məlumatları başqa ölkəyə ötürər. Belə sirlər çox ciddi qorunurdu. Bir dəfə II Juan ölkədən qaçıb Sevilyada gizlənən iki portuqaliyalının ölümünə fərman vermişdi. Çünki onlar yeni Qvineyaya gedən yolu bilirdilər.
Ancaq Kolumba dəyib-toxunan olmadı. Kral onunla məktublaşmağa davam etdi və sonralar yenidən Lissabona gəlməyinə icazə verdi.
Kolumbun Portuqaliyanı tərk etməkdə məqsədi II Juanın rədd etdiyi layihə ilə qonşu ölkələrin krallarını tanış etmək olub. Eyni zamanda adlarını bir də yalnız ölüm yatağında xatırladığı lissabonlu kreditorlardan yaxasını qurtarmaq istəyirdi.
Kolumb yeddiyaşlı oğlu Dieqonu özü ilə götürüb kral VII Henrixi layihə ilə maraqlandırmaq üçün İngiltərəyə yollanmaq qərarına gəldi. Bununla da görkəmli dəniz səyyahının həyatında çox vacib bir mərhələ sona çatdı.
Portuqaliyada yaşadığı doqquz il Kolumba çox şey verdi: o, təcrübəli dənizçiyə çevrildi və yeni torpaqların kəşfi ilə bağlı layihənin müəllifi oldu.
Xristofor Portuqaliyanı tərk etdikdən sonra İspaniyaya yola düşdü. Yanında oğlu Dieqo da var idi. Yolda Palosdan üç mil cənubda ucalan ağ monastırla qarşılaşdı. Hava isti olduğundan balaca Dieqo monastırda bir neçə saat dincəlmək istədi. Həmin andan ağ monastır Kolumbun həyatına daxil oldu. Bu səbəbdən də ona xüsusi diqqət yetirməyə dəyər.
Rabida monastırına qışda, yayda yüzlərlə zəvvar gəlirdi və onları mehribanlıqla qarşılayırdılar. Kolumb İngiltərəyə rahat getmək üçün öz oğlunu müvəqqəti olaraq burada qoymaq istədi. Sonradan baldızı ilə onun arxasınca gələcəkdi. Dieqonu monastıra yerləşdirmək üçün məbədin başçısı Antonio de Marçenanın razılığı lazım idi. Kolumb hətta ən yaxın dostlarına belə ürəyini nadir hallarda açırdı. Ancaq o, monastır başçısına çox tez isinişdi. Bunun da səbəbi var idi. Bu kiçik monastırın başçısı oxumuş, elmli adam idi, astronomiya və kosmoqrafiyadan başı çıxırdı. Bir sözlə, Kolumbun onunla söhbəti tutdu. De Marçena səyyahın hazırladığı layihə ilə tanış oldu və heyran qaldı. Qonağına məsləhət gördü ki, dərhal saraya getsin. Hətta Kastiliya kralına və kraliçasına təqdim etmək üçün Kolumba zəmanət məktubu verdi.
Rabida monastırının başçısı ilə görüş Kolumda çox xoş təəssüratlar yaratdı. O, çox sonralar İzabella və Ferdinanda məktubunda yazırdı: «Tanrıdan savayı yalnız Antonio de Marçenadan kömək görmüşəm. Bu adamdan başqa hamı mənə istehza eləyirdi».
Şübhəsiz ki, Kolumb kimi həssas adam üçün Antonio de Marçena ilə görüş böyük əhəmiyyət kəsb edib. Lissabonda II Juandan aldığı rədd cavabı, arvadının ölümü, Kastiliyaya məcburən köçməyi – bütün bunlar ağır yük kimi onu sıxırdı. Onun xoş sözə, mənəvi köməyə ehtiyacı var idi.
Rabidada təsadüfi görüş Kolumbun sonrakı taleyini müəyyənləşdirdi. Bu görüş onun kral sarayına yolunu açdı, odur ki Rabida ilə əlaqələrini heç vaxt kəsmədi. Elə ağ monastır da sonralar böyük layihə müəllifindən köməyini əsirgəmədi.
De Marçena ilə görüşdən həvəslənən Kolumb Kordovaya22 yola düşdü. Kastiliya kraliçası I İzabella və kral I Ferdinandın sarayı müvəqqəti olaraq orada yerləşirdi.
Həmin vaxt – 1485-ci ilin yayında I İzabella artıq on