Кейин устунлик Критга, кейинчалик Микенага ўтади. Бир неча асрлар давомида Афина шарқий Ўрта Ер денгизининг шубҳасиз марказига айланди. Ниҳоят, Ўрта Ер денгизи ҳавзасининг марказида жойлашган ва Гибралтардан Месопотамияга, шимолий Африкадан Британияга қадар чўзилган улкан империяни яратадиган Рим кўтарилади.
Қадимги давр нафақат ажойиб ва қисман сақланиб қолган меъморий ансамбллар ва иншоотларда асраб олинган шаҳарсозлик санъатининг мислсиз намуналарини, балки «шаҳарларнинг географик кенгайиши» ҳудудини – уларнинг тармоғининг бир ёки бир нечта ота-она шаҳарларидан кенг ҳудудларга тарқалишини ҳайратга соладиган кўламда ва қамраб олишда катта мерос қолдирди.…
Бу жараён айниқса милоддан аввалги 8—7 асрларда интенсив бўлган материк Юнонистон шаҳарларидан келган муҳожирлар, ороллар ва Эгей денгизи қирғоқлари Ўрта Ер денгизи ва Қора денгиз соҳилларида юзлаб мустамлакачилик шаҳарларига асос солган; IV—III асрларда милоддан аввалги шарқда кўплаб Эллинистик шаҳарларга асос солинганида; кейинчалик II—I асрлар милоддан аввалги ва I—IV асрлар милод даврида, Рим шаҳарсозлиги давридаги юзлаб шаҳарлар яратилган.
Шу билан бирга, нафақат меъморчилик санъати учун, балки табиий шароитларни ҳисобга олган ҳолда шаҳарлар учун жойларни танлаш, уларни ҳудудий ташкил этиш ва ривожлантириш учун, кўплаб муҳим принциплар ва техникалар ишлаб чиқилди.
Инсоният тарихида ҳеч қачон Рим қулаганидан кейин тахминан 1000 йил давомида, улкан ҳудуд бўйлаб шаҳар қурилишининг бу ҳодисаси такрорланмаган.
Қадимги Юнонистон.
Юнонистон шаҳри, Мисрдан фарқли ўлароқ, жамоаларга, шаҳар-давлатларни ташкил этувчи эркин одамларга тегишли. Юнон шаҳар марказида, одатда тепаликда, асосий ибодатхоналари, диний ва жамоат бинолари бўлган Акропол («юқори шаҳар») жойлашган; атрофида шаҳарнинг қолган қисми турар жой ва ҳунармандчилик кварталлари ва бозор майдонига («Агра») эга эди.
Бир нечта шаҳарлар иттифоқ туздилар; ҳар бир жамоа ва шаҳар «полис» хусусиятларига эга бўлиб, автономияга интилишди, вақти-вақти билан шаҳарларнинг қисқа муддатли иттифоқларга бирлашиши ва улар ўртасидаги урушлар Юнонистон сиёсий тарихининг асосий воқеаларидир.
Афина акрополи
Қадимги юнонларнинг шаҳарларни ташкил этиш учун жойларни танлашдаги ажойиб шаҳарсозлик ва географик тажрибаси, улар яратган меъморий ансамбллар ва бинолар сингари қимматбаҳо меросдир.
Қадимги Рим.
Қадимги Рим даврида шаҳарларни қуришда инсониятнинг географик ва шаҳарсозлик тажрибаси янада кенгайди. Милоддан аввалги 753 йилда ташкил этилган Қадимги Рим, мавжуд бўлган 12 аср давомида (476 йилда Одоаcер