Omdat die stede altyd diep in vyandelike gebied was, het die vyand ’n valse gerusstelling gehad dat hulle veilig en buite bereik van optrede teen hulle is. Wanneer die eerste skote klap en die skokgranate afgaan, het dit altyd as ’n totale verrassing gekom.
Die doel van die operasies was om vyandelike hoofkwartiere en skuilplekke aan te val en dokumentasie en ander bronne van inligting bymekaar te maak. Daarna is springstofladings in die teiken geplaas om dit heeltemal te vernietig. Ná die aanval het die Recces onmiddellik weer in die stad tussen die geboue, hole en strate verdwyn om na ’n voorafbepaalde plek te beweeg om onttrek te word.
Om so ’n operasie suksesvol uit te voer, moes daar vooraf ’n behoorlike stedelike verkenning gedoen word. Die verkenning is gewoonlik deur een man (soms twee) gedoen, wat een of twee keer by die teiken verbygery of gestap het. In die proses is ’n magdom inligting versamel: hoe lyk die deure en watter kant toe maak dit oop; is daar diefwering en hoe sterk is dit; is daar pype wat die aanwesigheid van gas in die kombuis verklap; en hoe lyk die deurslotte?
Al hierdie en nog baie meer inligting word deeglik in die verbygaan gememoriseer en foto’s met versteekte kameras geneem. As voertuie gebruik is, sou EMLC1 (hoogs gekwalifiseerde ingenieurs by die Spesmagte-hoofkwartier) onsigbare kameras reg rondom die voertuig aanbring wat van binne af beheer kon word.
Hierdie operasies was uiters gespesialiseerd en operateurs is soms seelangs na die teiken gebring, of andersins per helikopter na ’n bepaalde punt van waar hulle te voet verder gegaan het. Soms het Puma-helikopters hulle met motorfietse en al ingevlieg en, afhangende van die situasie, sowat 50 km buite die stad afgelaai. Die spanne het dan die teiken met hul kragtige 500 cc Honda-veldmotorfietse genader. Terwyl die operateurs die teiken aanval, hou hul makkers die motorfietse aan die gang.
Ná die operasie laai hulle die aanvallers op en ry na ’n voorafbeplande landingstrook om uitgelig te word. ’n Tipiese aanval op ’n teiken sou soms net ’n minuut of twee duur. Dit was altyd ’n totale verrassing en die spanne was reeds uit die teikengebied nog voordat die vyand kon reageer.
1 Recce was baie goed opgelei in stedelike oorlogvoering; dit was trouens een van hul belangrikste spesialisasierigtings. Soms is agente gebruik om voertuie in die teikenstad te verskaf. In sulke gevalle is die spanne van die see af gelanseer en het hulle die agente op die strand ontmoet. Hulle het dan na die teiken gery en met dieselfde voertuie teruggekom strand toe om onttrek te word.
Met stedelike operasies het die span stadsgeluide tot hul voordeel gebruik. Hewige verkeer of ’n vliegtuig wat oorvlieg het skote van veral gedempte MP5’s en AK47’s (submasjiengewere wat met knaldempers toegerus is) versag. Die operateurs het soms spesiaal ontwerpte baadjies gedra waarin wapens en uitrusting versteek kon word. Die baadjies het by die plaaslike kleredrag ingepas, maar het ’n Kevlar-versterking gehad wat hulle teen skrapnel en kleingeweervuur beskerm het.
1 Recce het in die middernagtelike ure soos skimme in vyandelike stede rondgesluip van donker kol tot donker kol. In noodgevalle het hulle spoorloos in die ondergrondse stadstruktuur verdwyn. Nes hulle die Afrika-bos gebruik het om hulle onsigbaar te maak, is die stadstrukture vir dieselfde doel aangewend.
See- en rivieroperasies is ook gedurende donkermaan en half- en kwartmaan uitgevoer. Hulle het hawens en kusteikens onopsigtelik in spesiale bote met lae profiele en gedempte enjins genader en geïnfiltreer. Die talle donker plekke in die hawegebied is ideale skuilings.
Ook rivieroewers het skadukolle waarin die teiken ongesiens genader kan word. Die span trek kamoefleernette oor die kajakke en verdwyn met die stilroei-tegniek – met die water as hul waardevolste teenspoorsny-bondgenoot.
Hulle kies hul landingsplekke baie versigtig om nie verdagte spore op die oewer agter te laat nie en dra skoene wat met die vyand se soolpatroon toegerus is. Soms het hulle “olifantvoete” – ’n soort kous van seil – bo-oor hul stewels getrek om hul spore te verberg. Olifantvoete se soolgedeelte het spons bevat wat ’n ovaalvormige spoor met ’n dowwe, onduidelike vorm agtergelaat het. Van die manne het hul olifantvoete snags as kussings gebruik. Die operateurs sou ook kaalvoet uit die bote klim, veral as daar baie vissermanne in die gebied was. Sodra hulle by ’n veilige en geskikte plek kom, word die stewels met die vyande se soolpatroon weer aangetrek.
Samewerking tussen die verskillende Recce-eenhede was van kardinale belang om operasioneel doeltreffend te wees. Net so belangrik is die rol van die ondersteuningspersoneel. Sonder die regte toerusting, vervoer, mediese hulp, logistieke steun en finansiële gemoedsrus kan die Recce nie behoorlik op sy taak fokus nie.
Dit is ook belangrik dat sy huishouding in sy afwesigheid steeds funksioneer. In dié verband moet die rol van die vroue nooit onderskat word nie; hulle sorg dat skoolbywoning, opvoeding van die kinders en daaglikse instandhouding voortgaan, sodat die operateur uiteindelik na ’n veilige en geordende hawe kan terugkeer. In 1 Recce se sukses het die ondersteuningskomponent net so ’n integrale rol as die operasionele komponent gespeel.
1
Eerste optrede
Die denke agter die vorming van 1 VK kan so ver teruggevoer word as die 1960’s. Dit was in hierdie vroeë dae van die Bosoorlog toe die eerste Suid-Afrikaanse aanval in Ovamboland op 26 Augustus 1966 op Swapo se Ongulumbashe-basis uitgevoer is.
In daardie stadium is slegs die SA Polisie (SAP) aangewend om Swapo-insypelaars in Suidwes-Afrika (SWA) te beveg. Kapt Jan Breytenbach se span van agt valskermtroepe moes dus eers as “spesiale polisielede” beëdig word sodat hulle die basis saam met die polisiemag uit helikopters kon aanval. Saam met Breytenbach was Kaas van der Waals, Wouter Hugo, W Burgess, Yogi Potgieter, J Snyman, Tilly Smit en Johnny Kruger.
Die polisie se maj “Rooi Rus” Swanepoel was in beheer van die gesamentlike aanval wat as Operasie Blouwildebees bekend gestaan het.2 Die bevelstruktuur was op die grond pleks van in ’n helikopter om die aanval uit die lug te orkestreer. Die operasie het dus beperkte sukses gehad – twee Swapo-vegters is dood en nege gevang terwyl ’n hele aantal ontsnap het.
Tydens die nabetragting in Pretoria is besef dat die SAP nie meer op hul eie Swapo-insypelaars in SWA onder beheer kon hou nie. Dit het tot die SAW se toetrede tot die Grensoorlog gelei.
Breytenbach was in die Britse vloot voordat hy na Suid-Afrika teruggekeer het. Kmdt WP Louw het hom omgepraat om by 1 Valskermbataljon aan te sluit. Dit was voor Operasie Blouwildebees en Breytenbach het toe reeds wye militêre blootstelling gehad.
In die Britse vloot het hy in nagnavigasie gespesialiseer en was die toppresteerder in sy groep. Hy was ’n navigator in die gesogte Night Fighter Squadron van die vloot se lugvleuel.
Buiten navigasie het hy heelwat geleer van vlieg en seeverwante onderwerpe. ’n Hoogtepunt in sy vlootloopbaan was sy dienstydperk in die Verre Ooste. Die verskillende plekke wat hy aangedoen het en die verskeidenheid poste waarin hy aangewend is, het sy visie binne ’n kort tydjie vergroot. Breytenbach het baie gelees en het reeds vroeg in sy lewe persoonlike idees en denkrigtings ontwikkel oor hoe ’n weermag moet funksioneer.
Hy het ook ’n uitgebreide infanteriekursus in Amerika gaan doen. Dit was daar waar sy belangstelling in die Britse Special Air Service (SAS) en die Amerikaanse marinekorps se metodes en werksaamhede posgevat het.
By 1 Valskermbataljon het hy ’n brief aan kmdt Louw geskryf wat die vonk verskaf het om ’n eenheid soortgelyk aan die SAS in Suid-Afrika te stig. Hierna was hy en Louw gereeld in gesprek oor onkonvensionele oorlogvoering.
Louw, wat intussen bevorder is, het in Pretoria met Breytenbach en maj Dudley Coventry, bevelvoerder van die Rhodesiese SAS, vergader. Daarna was hulle vuur en vlam om ’n eenheid soortgelyk aan die SAS op die been te bring. Toe Louw die volgende jaar (op 1 Desember 1967) Hoof van die Leër word, het hy dadelik gereël dat ’n span spesiaal uitgesoekte manne Rhodesië toe gestuur word om by die SAS opgelei te word.
Jan Breytenbach was deel van die groep en die ander lede het manne ingesluit soos Eddie Webb, Boytjie Viviers