“En waar bly jy?” wil sy later weet.
“Gastehuis hier om die hoek.”
“Saartjie se plek? Saartjie Bosman? Dis heel skaflik daar. Buitekamer?”
“Dis reg, ja.”
Haar hand op sy been voel warm, net neffens ’n stewige jakobregop, en hy kriewel nie daarvan weg nie. Nog ’n bier stryk meer van die plooie uit haar gesig. Haar groot oë kyk stip na hom, en net na hom. Nog ’n drankie, en hul vingers strengel inmekaar. Hy los haar hand net om te betaal. Hulle stap styf teenmekaar in die straat af, en sy stuur hom toe hy links in plaas van regs wil draai. Hy sukkel met die sleutel, maar sy kry gou oopgesluit, en dis toe dat hy besef sy’s nie ’n gewillige amateur nie. Hy wil-wil hom opruk oor die prys wat sy noem, en haar uitsmyt, maar dink: Ag, te hel daarmee, het nog altyd gewonder hoe dit sal wees.
Die volgende oggend was dit nie die feit dat ’n ligweg snorkende vrou met gesmeerde grimering nog kaal langs hom lê en in die helder daglig so oud en afgerem lyk nie, maar dat dit so maklik was, en dat sy gewete hom glad nie pla nie. Dit was so ánders as Hanna se roetine. Hy kon truuks uithaal, dinge wat hy nooit met Hanna sou waag nie. Fantasieë uitleef. Waar hy voorheen net gewonder het, weet hy nou. Daar ís vroue vir wie sulke dinge niks snaaks is nie. Wat sy met haar tong gedoen het, en hy ná ’n bietjie afrigting met syne … Dis nie hý nie, dis sý, Hanna, dit weet hy nou.
Hy’t die geld byna met ’n lied in sy hart uit sy beursie gehaal. Nie vir die diens nie, want dié was maar moeg en terloops en net duskant onhigiënies, maar vir die bevryding. So voel ’n tronkvoël seker as die bewaarder sy seldeur die heel laaste keer oopsluit en opsy staan sodat hy die wye, vrye wêreld kan instap.
Van die houthakkers en waterdraers in die kombuis op Oubos ken Jooste net vir Dawie Visagie, ’n kodeklerk op Wachthuis se derde verdieping, met krom skouers en rustelose vingers van die ewige getik op sy klakkende masjien en ’n handdrukkie soos ’n slap snoek. Jy wil altyd daarna jou hand aan jou broek afvee.
Dis die agtermiddag van die volgende dag. Dis weer braaivleistyd vir die here en meesters daar buite. Hulle het vars lug nodig ná die hele dag se samesprekings agter geslote deure, al ruil hulle net sigaretrook in ’n bedompige vertrek vir die vure s’n. Hulle lyk vodde.
“Hoe lank nog?” wil ’n fyn skoothondjie met skoenlapperhandjies weet.
“Die hel alleen weet. Elk geval nog ’n nag in die paradys vir ons almal.”
“Kla ons?” vra Jooste, steeds in ’n roes. “Dis Jeffreys. Dis Desember.”
Buite bots die ysblokkies in die eerste minister se whiskyglas.
“Dis Angola,” flap Dawie uit, en stoot sy ken in die rigting van die konklaaf uit. “Of hoe, André?” Hy kyk na die fyn skoothondjie. “Jy’t mos gehoor toe jou minister jou geroep het.”
André kriewel. Dis nooit goed as die vingers na jou as die bron van ’n gerug wys nie.
“Angola?” Dié gorilla se lippe beweeg sekerlik terwyl hy deur Kyk blaai. “Angola? Wat soek ons daar?”
“SWAPO’s, man. Kubane. Russe, as hulle hul gevrete wys. PLAN. FAPLA. Kies maar. Net nie UNITA nie. Hulle’s ons s’n. Maar veral SWAPO’s.”
“Dis mos ’n saamkoekery van kommies soos brommers om ’n drol daar.”
“En nou gaan ons instorm en Doom spuit?” veronderstel ’n tasdraer met ’n modieuse goueraambril.
“Jy lag. Glo my. Oor ’n paar maande ry ons manne deur Luanda se strate op soek na ’n Wimpy.”
Hier’s Skietpiet nou self op die voorstoep. Met sy wit hemp en ewe donker das as die pak lyk hy nes ’n withalskraai. Girts, girts kraak die blink skoene op die gruispaadjie. Net voor hy die trappies na die voordeur toe klim, steek hy sy regterhand links onder sy baadjie in. Sy handlanger girts ’n halwe stappie agter hom.
Jooste staan op en kyk vinnig deur die ruit in die straat op en af. Hy kan alles sien. Die lae muurtjie wys net waar die erf se grens loop. Enige swart gesig wat nie op uitnodiging kom spit of stryk het nie, sal gou geskraap word.
Dis steeds normaal. Hessie hang ’n klompie goedjies aan die wasdraad, in haar sandale met die houthakke, haar hare nog klam van die bad, en met net ’n huisjassie aan wat tussen die knope deur interessante stukkies van haar wys. Op ’n ander dag sou hy ’n rukkie staan en kyk het. Later sal sy met ’n geverfde gesig en ’n rokkie met ’n lae hals in haar kar klim en stad toe ry om met die laaste bietjie skeigeld ’n nuwe man te gaan vang.
Hans se seun werk aan sy motorfiets; onderdele lê die wêreld vol. Hoop hy maak die blerrie ding se knaldemper reg.
Niemand steur hulle aan die kraai en die begrafnisondernemer by Jooste se voordeur nie.
Hulle moenie vir ’n Bybel of Gesangeboek vra nie, dink hy. Dié’s seker dik onder die stof. As hy dit kan kry. Hy’s nie reg vir gaste nie, met naweekstoppels en tuinmaakskoene, maar sommerkloppers moet vat wat hulle kry. Hy kyk vinnig rond. Die voorkamer lyk darem nie te sleg nie. Hy krap gou die stukke van die oggendkoerant bymekaar, bondel dit op en prop dit bo-op die tydskrifte op die rakkie onder die koffietafel in. Hy buk oor die televisiestel en skakel dit af. Die beeld plof in tot ’n punt. Jammer hy gaan Noord-Transvaal teen Vrystaat misloop. Hy’t rêrig uitgesien daarna.
Uit die kombuis hoor hy flardes van Springbok Radio se treffersparade waarna Martie altyd luister, sulke lawwe “Ooooh baby baby”-goed. Die blêrende Bee Gees is terug, hy onthou hulle van seker tien jaar gelede, en daar’s Abba om van mal te word. Hoekom sing niemand meer soos Nelson Eddy en Jeanette MacDonald nie?
Dis goed Hanna en Martie het soontoe gevlug om die inkopies uit te pak, die nuwe rompe en toppies weer vir mekaar te wys, en deur die tydskrifte te blaai terwyl hulle babbel oor goed waarvan hy nooit deel is nie. Toe ’n mens nog oor die radio na Spiekeries geluister het, kon hy hulle naby hom vat terwyl hulle lees of knope vaswerk of naels verf, maar vandat hy die televisie het, raak hy ongeduldig as hulle praat en sy konsentrasie verbreek. Wanneer hulle tussen hom en die beeld verbystap, wil hy skree.
Die voordeurklokkie lui. Jooste se lyf ruk, al het hy dit verwag. Hy staan op, stap na die deur toe en maak dit oop asof hy ’n kisduiwel se deksel oplig, reg vir nog skrik. Hopelik sal Hanna dink dis van sy goor pelle wat saam kom kyk, en hulle uitlos.
“Meneer Jooste?”
“Dis reg.”
Jy weet mos.
“Ek dink ons het al skrams ontmoet. Piet Bester. Mag ek binnekom?”
“Ja. Ja, natuurlik.” ’n Mens moet ordentlik wees, al wil jy eerder sê hulle moet fokof. Jooste staan opsy dat die man kan verbykom.
“Dié kant toe, regs,” beduie hy die pad na die sitkamer toe.
“Dankie.”
Die tweede man staan ’n oomblikkie ongemaklik in die deur, steek dan sy hand uit, en sê: “Visagie.”
Outomaties skud Jooste die hand. Hy is vaagweg bewus dat hy “Jooste” antwoord en “Bly te kenne” byvoeg. Hy stap agter hulle aan tot in die sitkamer, maak ’n gebaar in die rigting van die stoele en bank.
“Sit gerus.”
“Dankie.”
Die generaal trek sy broekspype op voordat hy gaan sit, vooroor, met sy elmboë op sy knieë. Hy soek iets om sy hande mee besig te hou.
“Iets om te drink? Koffie of tee? Bier miskien?” bied Jooste sonder geesdrif aan. Hy vrek self vir ’n stywe dop, maar hy wil nie kombuis toe gaan nie. Hy wil nie verduidelik wie’s die besoekers nie. Hanna en Martie moenie nou al weet nie.
“Dankie, dis gaaf, nie vir my nie,” druk die generaal dié handgranaat se pennetjie terug. Jooste besef: Wat doen jy met ’n halwe koppie warm koffie as jy dalk gou wil verkas?