| In ’n neutedop |
| Vluglees is wanneer jy ’n teks net vlugtig (vinnig) lees om vas te stel waaroor die teks gaan. |
| Soeklees is wanneer jy na spesifieke inligting soek sonder om die teks noukeurig deur te lees. |
| Aandagtige lees is wanneer jy die teks deeglik lees om die inhoud te verstaan en om die inligting te kan weergee. |
| Onthou die volgende stappe wanneer jou leesbegrip getoets word: |
| •Probeer om die titel te verstaan om ’n idee van die leesstuk se inhoud te kry. |
| •Lees die eerste paragraaf (inleiding) en die laaste paragraaf (slot). |
| •Lees die eerste sin van elke paragraaf om jou begrip van die inhoud uit te brei. |
| •Die hele leesstuk moet nou aandagtig deurgelees word om vrae te beantwoord en die kerngedagte of tema van die teks te identifiseer. |
| •Onderstreep die woorde en/of frases wat jy nie verstaan nie om meer aandag daaraan te gee. |
| •Lees die vrae versigtig deur sodat jy ’n idee kry van die antwoorde wat jy moet soek. |
| •Nadat al die vrae beantwoord is, lees jy elke vraag en antwoord weer van vooraf deur; kyk nou ook vir verkeerde spelling en leestekenfoute. |
Tydens lees: Lees die teks op jou eie of saam met ’n maat. Maak notas van woorde/frases wat jy nie verstaan nie sodat jy dit in ’n woordeboek kan naslaan.
Afrika-danse
1Afrika bestaan uit meer as 53 lande en die mense verskil baie, maar dans is ’n deel van almal se lewe. Dans in Afrika sluit aktiwiteite van geboorte tot die dood in. Wanneer ’n kind gebore of iemand begrawe word, is daar ’n dans. Sommige danse is vir puberteitsrites (puberty rites) en inlywingseremonies (initiation ceremonies). Sommige is vir die voorbereiding van jag, oorlog en vir aanbidding. Die meeste Afrika-danse is in stamrituele gewortel.
2Sommige dansstyle word as begeleiding (accompaniment) vir storievertelling of gedigte gebruik en ander word deur kruiekenners, sjamaans en genesers vir die genesing van siektes gebruik. Daar is danse wat mans en vroue eer, getroud of ongetroud. Sommige is slegs om gaste te verwelkom of wanneer ’n nuwe leier sy amp aanvaar. Afrika-dansers sien nie dans en musiek as aparte (separate) dinge nie. Dit word as twee komponente wat bymekaar pas gesien.
3Kenmerke van Afrika-danse:
•Gebruik natuurlike buigings van die liggaam.
•Dans naby die vloer sodat dit gravitasie komplementeer eerder as om dit uit te daag.
•Nabootsing en dramatisering van die natuur (voëls, diere, insekte of plante) of elemente soos vuur, water, aarde en lug.
•Danse het oor die algemeen ’n tema (vrugbaarheid, hofmaking, werk, hiërargie, ens.) en doel (protes, sosialisering, feesviering, bevraagteken van sosiale kwessies, ens.).
4Elemente van Afrika-danse sluit ook die volgende in:
•Die deelnemers – is hulle jonk of oud, vroulik of manlik?
•Die plek waar die dans plaasvind (oop vlaktes, bergagtig, strand, bos, buite, binne, teater, ens.)
•Die gebruik van verskeidenheid, repetisie, kontras, oorgang, sekwensie, klimaks, balans en harmonie.
•Die estetika (aesthetics) en tegniek van die spesifieke dans.
5’n Goeie voorbeeld van ’n rituele dans is die medisynelied van die Khoisan. Hulle was jagters en versamelaars wat nie ’n koning of leiers gehad het nie. Verskillende groepe het verskillende gelowe en gode gehad, maar hulle geloof was deel van hulle alledaagse lewe. Hulle rotstekeninge en die medisynelied is bewys hiervan.
6Almal, behalwe die baie oues of baie jonges, neem aan die medisynelied deel. Daar is verskeie redes vir die dans – om die bonatuurlike in hul wêreldse bestaan te betrek vir hulle jagondervinding, om die geeste te beïnvloed sodat hulle nie die lewendiges sal skade aanrig nie en om siekes te genees. Die dans vind tydens die aand plaas en kan tot die vroeë oggendure duur. Alhoewel daar baie variasies (variations) van passies is, word daar algemeen van sirkels (een of baie), sang en klappatrone gebruik gemaak. Daar is ook verskillende rolle vir mans, vrouens en natuurlik die medisyneman. Dit is die elemente wat in ritualistiese (ritual) danse in baie samelewings (societies) gevind word.
| Postlees: Beantwoord die volgende leesbegripsvrae in jou werkboek. | |
| 1. | Wat beteken die volgende woorde? |
| a)ritueel (par. 1) | |
| b)sjamaan (par. 2) (2) | |
| 2. | Gee sinonieme vir die volgende woorde: |
| a)repetisie (par. 4) | |
| b)sekwensie (par. 4) (2) | |
| 3. | In paragraaf 3 staan: “Dans naby die vloer sodat dit gravitasie komplementeer …” Wat beteken dit? Kies een van die volgende: |
| a)Die dans is baie laag op die vloer en in verhouding met swaartekrag. | |
| b)Die vloer waarop gedans word, het ’n groot aantrekkingskrag. | |
| c)Die dans en die aarde se swaartekrag werk teen mekaar. (1) | |
| 4. | Watter twee kenmerke van die Khoisan word in paragraaf 5 uitgelig? (2) |
| 5. | Lees paragraaf 2. Skryf in jou eie woorde hoe Afrika-dansers dans en musiek sien. (1) |
| 6. | Hoe leef ’n mens as jy in “harmonie” (par. 4) leef? (1) |
| 7. | Wanneer sal ’n stam moontlik ’n inlywingseremonie hou? (2) |
| 8. | Uit watter woord in paragraaf 5 kan jy aflei dat die Khoisan se geloof deel was van hulle belewing van hul omgewing? Wat dien as bewys van hierdie eenheid? (2) |
| 9. | Noem vier redes waarom die medisynelied gedans word .(4) |
| 10. | Waarom kan die medisynelied as ’n “ritualistiese dans” beskryf word? Verduidelik jou antwoord. (2) |
| 11. | Wat word bedoel wanneer daar na die “estetika” (par. 4) van ’n dans verwys word? (1) |
| (Totaal: 10 punte: 20÷2) | |
Taalstrukture en -konvensies
In In ’n neutedop wat volg, is daar ’n paar taalkonvensies wat jy moet ken. Gaan dit noukeurig deur en beantwoord die vrae wat daarna volg. Leer al die moeilike spelwoorde.
| In ’n neutedop |
| Skryftekens |
| Deelteken (¨): Die deelteken word gebruik om ’n nuwe lettergreep aan te dui, byvoorbeeld re/ën, o/ë. Leer die volgende:dieet – diëteeet – geëetfinansieel – finansiëleprieel – priëlesubsidieer – subsidiëringGeen deeltekens nie: doopseel, universeel |
| Kappie (^): Die kappie dui ’n lang, gerekte klank aan, byvoorbeeld: wêreld, bêre, brûe, rûe, miljoenêr, sekondêr, primêr. |
| Die volgende woorde word nié met ’n kappie geskryf nie: vlermuis, kombers, pers, stert, perde, regverdig, ster, ens. |
| Koppelteken (-): Die koppelteken word gebruik in ’n samestelling wat een woord behoort te wees, maar weens uitspraakverwarring nie as een woord geskryf kan word nie, byvoorbeeld see-eend, na-aap. Dit word ook gebruik•om lees te vergemaklik: Ermelo-inwoner•as weglaatteken: sit- en slaapkamer•as afbreekteken aan die einde van ’n reël: Ons moet die koppelteken korrek gebruik. |
| Onthou: Hooftelwoorde waarin die voegwoord en voorkom, kan los of met koppeltekens geskryf word: ses en sewentig/ses-en-sewentig |
| Spelling |
| Woorde wat eindig op ’n -d en -t |
| Tussen die slotklanke van hand, band, hond, kat en kant is daar geen verskil nie. Die meervoudsvorme is hande, bande, honde, kat(t)e en kante. Daarom word hand, band en hond met ’n -d en kat en kant met ’n -t geskryf. Die oorspronklike woord en sy samestellings, afleidings en verboë vorme moet sover moontlik op dieselfde manier gespel word. |
| Betekenisleer |
| Homofone |
| Hierdie woorde klink dieselfde, maar die betekenis en die spelling verskil, byvoorbeeld:•Die danser vertel ’n leuen vir sy afrigter omdat hy laat is. Nou leun hy teen die muur sodat ons hom moet jammer kry.•’n Regter vel ’n vonnis. Die son skyn baie fel hier in Afrika en ’n mens kan maklik sonskade kry. |
| Homonieme |
| Dit is woorde wat dieselfde klink en dieselfde gespel word, maar dit het verskillende betekenisse, byvoorbeeld:•Ek gaan nou huis toe. Maak asseblief die deur toe.•Dansuitrustings is deesdae baie duur.
|