(daw.) – okres przed nowymi zbiorami, kiedy już kończą się zapasy z poprzednich plonów; zwykle okres ten wypadał na przełomie zimy i wiosny (przedwiośnie), lecz określenie nie jest precyzyjne i jego konkretne znaczenie zależało zarówno od zamożności gospodarza, jak i sposobu uprawy (np. stosowania lub nie odmian ozimych itp.). [przypis edytorski]
16
pójść po proszonym chlebie – zacząć żebrać. [przypis edytorski]
17
pachciarz – dzierżawca. [przypis edytorski]
18
mali (daw.) – konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy ma, czyż ma. [przypis edytorski]
19
1
reja – poprzeczne drzewce przymocowane do masztu jednostki żaglowej; do rei przyczepiano prostokątny żagiel tzw. rejowy. [przypis edytorski]
2
miczmeński – związany z (należący do itd.) miczmanem, tj. starszym kadetem marynarki ang. i amer. [przypis edytorski]
3
Wo ist das deutsche Vaterland (niem.) – gdzie jest niemiecka ojczyzna. [przypis edytorski]
przednówek (daw.) – okres przed nowymi zbiorami, kiedy już kończą się zapasy z poprzednich plonów; zwykle okres ten wypadał na przełomie zimy i wiosny (przedwiośnie), lecz określenie nie jest precyzyjne i jego konkretne znaczenie zależało zarówno od zamożności gospodarza, jak i sposobu uprawy (np. stosowania lub nie odmian ozimych itp.). [przypis edytorski]
16
pójść po proszonym chlebie – zacząć żebrać. [przypis edytorski]
17
pachciarz – dzierżawca. [przypis edytorski]
18
mali (daw.) – konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy ma, czyż ma. [przypis edytorski]
19
kij z jeżem – tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]
20
do świętego Michała – tj. do 29 września a. 21 listopada (daty wspomnienia św. Michała Archanioła w kalendarzu chrześcijańskim). [przypis edytorski]
21
samotno – dziś: samotnie. [przypis edytorski]
22
cyrograf – zapis duszy diabłu (rodzaj testamentu), zwykle podpisywany własną krwią. [przypis edytorski]
23
on (gw.) – tu: ten. [przypis edytorski]
24
żurawiana studnia – studnia z żurawiem, tj. taka, z której wodę wyciągano za pomocą żurawia, czyli dźwigni, na której jednym ramieniu zawieszone było na sznurze wiadro do czerpania, zaś naciskanie drugiego ramienia pozwalało wydobyć wypełnione wodą wiadro ze studni; archaiczny ten przyrząd został następnie zastąpiony kołowrotkiem. [przypis edytorski]
25
ligawka – pol. ludowy instrument dęty drewniany, znany od średniowiecza; rodzaj rogu. [przypis edytorski]
26
jako (gw.) – że. [przypis edytorski]
27
potraw – trawa wyrosła na łące już po sianokosach a. ostatni, jesienny pokos siana; również: otawa. [przypis edytorski]
28
jeślić – konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
29
miesiąc (daw.) – księżyc. [przypis edytorski]
30
pustynia (daw.) – pustka, miejsce opustoszałe. [przypis edytorski]
31
kraj – tu: koniec, kraniec. [przypis edytorski]
32
ona (gw.) – ta. [przypis edytorski]
33
chorowód (gw.) – korowód. [przypis edytorski]
34
wedle (daw., gw.) – wzdłuż. [przypis edytorski]
35
szkorbut – choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. samoczynnymi krwawieniami, zapaleniem dziąseł, wypadaniem zębów, powstawaniem niegojących się ran, ogólnym osłabieniem; inne nazwy choroby to: gnilec, cynga. [przypis edytorski]
36
przykrzyć się – nudzić się. [przypis edytorski]
37
pożenie (daw., gw.) – forma dokonana 3.os.lp od daw. żenąć: wygnać; pogna. [przypis edytorski]
38
będziewa (daw., gw.) – będziemy; zachowana w gwarze ludowej daw. forma liczby podwójnej. [przypis edytorski]
39
still (niem.) – cicho. [przypis edytorski]
40
pałuba – kadłub. [przypis edytorski]
41
wczołgnęli – dziś popr. forma: wczołgali. [przypis edytorski]
42
dobijewa (daw., gw.) – dobijemy; zachowana w gwarze daw. forma liczby podwójnej. [przypis edytorski]
43
was (niem.) – co. [przypis edytorski]
44
Was ist das Lipiniec (niem.) – co to jest Lipiniec. [przypis edytorski]
45
Bruder (niem.) – brat. [przypis edytorski]
46
Jetzt ich bin Deutsch (niem.) – teraz jestem Niemcem. [przypis edytorski]
