6
Bismarck, Otto (1815–1898) – kanclerz Rzeszy Niemieckiej, przywódca obszarników pruskich, dokonał zjednoczenia Niemiec (1871); zwalczał ruch socjalistyczny; prowadził politykę antypolską. [przypis redakcyjny]
7
MacMahon, Patrice (1808–1893) – marszałek Francji, dowodził wojskami wersalczyków przeciw Komunie Paryskiej, następnie jako prezydent republiki (1873–1879) usiłował przywrócić monarchię. [przypis redakcyjny]
8
członek-opiekun – członek Towarzystwa Dobroczynności opiekujący się ubogimi określonej dzielnicy. [przypis redakcyjny]
9
Towarzystwo Dobroczynności – Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności, arystokratyczno-mieszczańska instytucja filantropijna, założona w r. 1814; opiekowała się starcami i chorymi, udzielała zapomóg, utrzymywała ochronki. [przypis redakcyjny]
10
turecka wojna – wojna rosyjsko–turecka (1877–1878). [przypis redakcyjny]
11
ajent handlowy – przedstawiciel firmy handlowej trudniący się sprzedażą jej towarów, za co otrzymywał prowizję (pewien procent od sumy sprzedaży). [przypis redakcyjny]
12
krwawnik – kamień półszlachetny barwy czerwonej. [przypis redakcyjny]
13
u Hopfera – dzisiejsza kawiarnia „U Hopfera” (ul. Krakowskie Przedmieście 54), której nazwa nawiązuje do tradycji Lalki, mieści się w dawnym lokalu Karola Lesisza. [przypis redakcyjny]
14
zrazy nelsońskie – duszone mięso z kartoflami i grzybami. [przypis redakcyjny]
15
Szkoła Przygotowawcza – kurs wstępny do Szkoły Głównej, otwarty w 1861 r. [przypis redakcyjny]
16
Szkoła Główna – wyższa uczelnia, założona w Warszawie w r. 1862, z polskim językiem wykładowym. Kształcili się w niej najwybitniejsi przedstawiciele pozytywizmu polskiego (Prus, Świętochowski, Sienkiewicz, Dygasiński, Chmielowski i in.). W roku 1869 została zamieniona przez władze carskie na uniwersytet z rosyjskim językiem wykładowym. [przypis redakcyjny]
17
Akademia Medyczna – właśc. Akademia Medyko-Chirurgiczna; wyższa szkoła w Warszawie, otwarta w r. 1858, wcielona w r. 1862 do Szkoły Głównej jako jej wydział. [przypis redakcyjny]
18
Szkoła Sztuk Pięknych – średnia uczelnia artystyczna w Warszawie, istniała w latach 1844–1866. [przypis redakcyjny]
19
konsyliarz – w ten sposób tytułowano dawniej lekarza. [przypis redakcyjny]
20
gotował wraz z innymi piwo, które do dziś dnia pijemy – mowa o udziale Wokulskiego w powstaniu styczniowym. Warto zwrócić uwagę na fakt, że Bolesław Prus używa w tym miejscu języka ezopowego, czyli nie mówi wprost o powstaniu styczniowym, a jedynie sugeruje czytelnikowi utajone treści. Języka ezopowego używali pisarze, by uniknąć ingerencji cenzury. [przypis redakcyjny]
21
Irkuck – miasto we wschodniej Syberii nad rzeką Angara. [przypis redakcyjny]
22
dysponent – zastępca kierownika w zakładzie handlowym. [przypis redakcyjny]
23
piaseczniczka – naczynko do piasku, używanego zamiast bibuły do suszenia świeżego pisma atramentowego. [przypis redakcyjny]
24
para mosiężnych lichtarzy do świec łojowych, których już nikt nie palił, i stalowe szczypce, którymi już nikt nie obcinał knotów – w tym czasie do powszechnego użytku weszła lampa naftowa. [przypis edytorski]
25
szlafmyca – czapka nocna. [przypis redakcyjny]
26
gulden – austriacka moneta srebrna. [przypis redakcyjny]
27
Zmonitować – napomnieć. [przypis redakcyjny]
28
rymarz – rzemieślnik wyrabiający uprząż, siodła i inne akcesoria jeździeckie (przede wszystkim ze skóry). [przypis edytorski]
29
Bagatela – drobnostka [przypis edytorski]
30
sakwojaż – walizka (podróżna). [przypis edytorski]
31
neseserka – mała podróżna walizka. [przypis redakcyjny]
32
kantorek – dawna nazwa biurka. [przypis redakcyjny]
33
Pryncypał – przełożony, osoba najważniejsza w danej instytucji. [przypis edytorski]
34
flota angielska wpłynęła na Dardanele – w czasie wojny z Rosją Turcja odwołała się do interwencji państw zachodnich. W związku z tym Anglia zażądała od Rosji wstrzymania kroków wojennych. Ponieważ ze strony Rosji nie było odpowiedzi, flota angielska w połowie lutego przepłynęła Dardanele i zajęła stanowisko naprzeciw Konstantynopola. [przypis redakcyjny]
35
MacMahon z Ducrotem układali w styczniu zamach stanu – August Aleksander Ducrot (1817–1882) generał francuski, monarchista. Jako dowódca korpusu w Bourges brał udział w przygotowaniach do monarchistycznego zamachu stanu, który nie powiódł się jednak, m.in. wskutek niezdecydowanego stanowiska MacMahona. Skompromitowany Ducrot otrzymał dymisję 18 stycznia 1878 r. [przypis redakcyjny]
36
bonapartyzm – tu: ideologia i ruch polityczny popierający ród Bonaparte w dążeniach do władzy. [przypis redakcyjny]
37
republika… – po klęsce cesarza Napoleona III, we Francji 3 września 1870 r. została proklamowana republika. Ustrój republikański został ostatecznie wprowadzony konstytucją 1875 roku. Skrajna prawica dążyła jednak do przywrócenia monarchii. Poszczególne odłamy monarchistów wysuwały na tron różnych kandydatów, m. in. syna Napoleona III, który przybrał imię Napoleona IV. [przypis redakcyjny]
38
Leon