„Polak?” – zastanawiał się Bezdomny.
Trzeba dodać, że cudzoziemiec od pierwszych słów zrobił na poecie odstręczające wrażenie, Berliozowi zaś nawet się spodobał, to znaczy nie to, że się spodobał, ale… jakby to powiedzieć… wydał się ciekawy czy coś w tym rodzaju.
– Czy mogę się przysiąść? – spytał uprzejmie cudzoziemiec i przyjaciele jakoś tak mimo woli zrobili mu miejsce. Cudzoziemiec zgrabnie usiadł między nimi i od razu włączył się do rozmowy.
– Jeśli się nie przesłyszałem, był pan uprzejmy powiedzieć, że Jezus nie istniał? – spytał, kierując w stronę Berlioza lewe zielone oko.
– Nie, nie przesłyszał się pan – z kurtuazją odparł Berlioz – to właśnie mówiłem.
– Ach, to ciekawe! – zawołał cudzoziemiec.
„Czego on, u diabła, chce?” – pomyślał Bezdomny i zmarkotniał.
– A pan zgadza się ze swym rozmówcą? – dopytywał się nieznajomy, zwracając się do Bezdomnego.
– W stu procentach! – potwierdził tamten, lubił bowiem wyrażać się kwieciście i metaforycznie.
– Zdumiewające! – krzyknął nieproszony interlokutor. Nie wiedzieć czemu ukradkiem rozejrzał się i dodał, ściszając swój niski głos: – Proszę wybaczyć moje natręctwo, ale domyślam się, że panowie w dodatku także nie wierzycie w Boga? – Zrobił przestraszoną minę i dodał: – Przysięgam, nikomu nie powiem!
– Tak, nie wierzymy w Boga – odpowiedział Berlioz, lekko rozbawiony przestrachem zagranicznego turysty. – Ale o tym można mówić absolutnie bez obawy.
Cudzoziemiec odchylił się na oparcie ławki i aż zapiszczał z ciekawości:
– Panowie są ateistami?!
– Tak, jesteśmy ateistami – z uśmiechem odpowiedział Berlioz, zaś rozsierdzony Bezdomny pomyślał: „No i przyczepił się, zagraniczny świr!”.
– Ależ to urocze! – wykrzyknął zadziwiający cudzoziemiec i pokręcił głową, spoglądając to na jednego, to na drugiego literata.
– Ateizm w naszym kraju nikogo nie dziwi – powiedział Berlioz z dyplomatyczną uprzejmością. – Już dawno większość naszego społeczeństwa świadomie przestała wierzyć w bajki o Bogu.
Nagle cudzoziemiec wykręcił taki numer: wstał i uścisnął zdziwionemu redaktorowi dłoń, mówiąc przy tym:
– Pragnę panu podziękować z całego serca!
– A za cóż to mu pan dziękuje? – spytał Bezdomny, mrugając oczami.
– Za bardzo ważną informację, która dla mnie, podróżnika, jest nadzwyczaj interesująca – wyjaśnił zagraniczny dziwak, podkreślając znaczenie swoich słów podniesionym palcem.
Ważna informacja najwidoczniej istotnie wywarła na podróżniku wielkie wrażenie, ponieważ z przestrachem przebiegł wzrokiem po domach, jakby w obawie, że w każdym oknie zobaczy ateistę.
„Nie, to nie Anglik…” – stwierdził Berlioz, zaś Bezdomny pomyślał: „Gdzież to on się tak wyszkolił w rosyjskim, to ciekawe!” – i znowu się zasępił.
– Pozwoli pan jednak, że spytam – po poważnym namyśle odezwał się zagraniczny gość – co w takim razie z dowodami na istnienie Boga, których, jak wiadomo, jest dokładnie pięć?
– Niestety! – powiedział Berlioz z ubolewaniem. – Wszystkie te dowody są nic niewarte, ludzkość dawno odłożyła je do archiwum. Przecież zgodzi się pan, że w kategoriach rozumowych nie można mówić o jakimkolwiek dowodzie na istnienie Boga.
– Brawo! – zawołał cudzoziemiec. – Brawo! Pan dokładnie powtórzył myśl niesfornego staruszka Immanuela na ten temat. Zabawne wszelako jest to, że on ostatecznie rozbił wszystkie pięć dowodów, a potem, jakby kpiąc z samego siebie, sformułował własny, szósty dowód!
– Dowód Kanta jest również nieprzekonujący – z subtelnym uśmiechem zaoponował oczytany redaktor. – Schiller mówił, nie bez kozery, że Kantowskie rozmyślania na ten temat mogą zadowolić tylko niewolników, a Strauss zwyczajnie śmiał się z tego dowodu.
Berlioz mówił i jednocześnie się zastanawiał: „No, ale jednak któż to jest? I skąd tak dobrze zna rosyjski?”.
– Wziąć by tego Kanta i za takie dowody wysłać na jakie trzy lata na Sołowki! – ni gruszki, ni z pietruszki rąbnął Iwan Nikołajewicz.
– Iwanie! – szepnął skonfundowany Berlioz.
Zamysł wywiezienia Kanta na Sołowki cudzoziemca nie tylko nie zdziwił, lecz wręcz wprawił w zachwyt.
– Właśnie, właśnie – przytaknął i jego zwrócone ku Berliozowi lewe zielone oko zabłysło. – Tam jest jego miejsce! Przecież mówiłem mu wtedy przy śniadaniu: „Niestety, profesorze, niefortunnie pan to wymyślił! Może to i mądre, ale całkiem niezrozumiałe. Będą z pana kpić”.
Berlioz wytrzeszczył oczy. „Przy śniadaniu… Kantowi?… Cóż on plecie?” – pomyślał.
– Jednak – cudzoziemiec zwrócił się do poety, niespeszony zdumieniem Berlioza – wywieźć go na Sołowki nie można z tej prostej przyczyny, że już z górą sto lat przebywa w miejscach znacznie bardziej odległych i wydostać go stamtąd w żaden sposób się nie da, zapewniam pana!
– A szkoda! – odciął się zadziorny poeta.
– Mnie również żal – przyznał nieznajomy, błyskając okiem, i kontynuował: – Jednak nie daje mi spokoju taka oto kwestia: jeśli Boga nie ma, to powstaje pytanie, kto kieruje życiem ludzkim i w ogóle całym porządkiem świata?
– Człowiek sam kieruje – pospiesznie, z gniewem odparł Bezdomny na to, trzeba przyznać, niezbyt jasne pytanie.
– Pan wybaczy – łagodnie odezwał się nieznajomy – żeby móc kierować, trzeba mieć sprecyzowany plan na jakiś choć trochę dłuższy okres. Niech mi więc będzie wolno spytać, jak człowiek może tym kierować, jeśli nie tylko jest pozbawiony możliwości sporządzenia jakiegokolwiek planu, choćby na śmiesznie krótki czas, no, powiedzmy, na jakieś tysiąc lat, ale nawet nie może być pewien własnego jutra? I w rzeczy samej – tu nieznajomy odwrócił się do Berlioza – proszę sobie wyobrazić, że na przykład pan zacznie kierować i rozporządzać innymi oraz sobą i w ogóle, że tak powiem, znajdować w tym smak, a tu nagle okazuje się, że ma pan… kche, kche!.. raka płuc… – Cudzoziemiec uśmiechnął się słodko, jak gdyby myśl o raku płuc sprawiła mu przyjemność. – Tak, raka – mrużąc oczy jak kot, powtórzył to dźwięczne słowo – i już pańskie zarządzanie skończone! Niczyj los, oprócz własnego, już pana nie obchodzi. Bliscy zaczynają pana okłamywać, czując, że coś jest nie w porządku, pan biega od uczonych medyków do szarlatanów, a czasem być może nawet do wróżek. Sam pan rozumie, że zarówno pierwsze, jak i drugie, podobnie jak trzecie, absolutnie jest bez sensu. I wszystko skończy się tragicznie: ten, kto jeszcze niedawno sądził, że czymś kieruje, teraz leży nieruchomo w drewnianej skrzyni, a otoczenie, przekonane, że pożytku z leżącego już nie będzie, spopiela go w piecu. A bywa jeszcze gorzej: ledwie człowiek pomyśli o wyjeździe do Kisłowodzka – tu cudzoziemiec spojrzał na Berlioza spod zmrużonych powiek – zdawałoby się błaha rzecz, ale i tego nie może zaplanować, bo nie wiedzieć czemu poślizgnie się i wpadnie pod tramwaj! Czy powie pan, że ten człowiek sam w ten sposób sobą pokierował? A nie lepiej myśleć, że kierował nim ktoś całkiem inny? – I tu nieznajomy dziwnie zachichotał.
Gdy Berlioz z wielką