9
Matija Bećković,
10
Ulrih Bielefeld, cyt. za serbskim przekładem Drinki Gojković,
11
Hilandar – zbudowany pod koniec XII wieku przez Stefana Nemanję i jego syna Rastka (świętego Sawę) serbski monaster na górze Athos; cel religijno-patriotycznych pielgrzymek Serbów (przyp. MP).
12
Mowa o Milanie Milutinoviciu, prezydencie Serbii od grudnia 1997 do grudnia 2002 roku.
13
Slobodan Mileusnić,
14
W bitwie z Turkami na Kosowym Polu (15 czerwca, w dniu świętego Wita, 1389) wojska serbskie i bośniackie pod wodzą księcia Lazara poniosły klęskę, która zapoczątkowała trwającą ponad cztery wieki niewolę, ale powstrzymała dalszy najazd Turków; bitwa ta i jej bohaterowie stali się tematem poezji ludowej (przyp. MP).
15
Dževad Karahasan,
16
Najzwięźlej tę ideę wyraził pewien profesor literatury: „Duchowy obszar narodu, w tym przypadku serbskiego, nie zależy – nie może zależeć – od granic państwowych, bo on istnieje i musi przetrwać nawet wtedy, kiedy państwo zginie albo upadnie, albo drastycznie się zmniejszy” (Dragan Nedeljković,
17
Dževad Karahasan,
18
Jean-Marie Goulemont, Eric Walter,
19
Johann Herder,
20
Alain Finkielkraut
21
Giuseppe Cocchiara, dz. cyt., s. 300.
22
Habermas opisuje, jak w drugiej połowie XIX wieku niemiecka filologia doprowadziła do przeniesienia punktu ciężkości nauczania w szkołach niemieckich z ludzkości na naród: „Jako nauka, a także poprzez swoją praktykę wydawniczą, przyczyniła się ona do przeniesienia pietystycznie obciążonego wzorca nauczania w niemieckich szkołach z »ludzkości« na »naród«. Najpóźniej od doby cesarstwa w głowach germanistów apolityczny etos naukowości zaczął iść pod rękę z mentalnością stworzoną przez narodowe mity. Zwyczajne nauczanie zyskało charakter uroczysty, niemieckich klasyków wysławiano jako duchowych bohaterów, ich teksty uwielbiano, ale ich nie analizowano” (Jürgen Habermas, cyt. za serbskim przekładem Đorđa Vukadinovicia i Aleksandry Kostić,
23
Na ten temat, a szczególnie o granicach interkulturowej komunikacji, zob. Ivan Čolović,
24
Božidar Finka,
25
Matija Bećković,
26
Georges Bataille,
27
Rastko Petrović w „geologicznym folklorze”, będącym według niego podstawową warstwą twórczości ludowej, znajdował coś w rodzaju mistycznego połączenia człowieka i przyrody. Widać je – pisał Petrović – w tym, że „każda poetycka hiperbola, metafora, porównanie itd. jest nie tylko formą literacką, ale też nieustannym sprzężeniem losu człowieka i całej przyrody, i to dzięki obrazowemu poszerzaniu językowego i poetyckiego wyrazu” (
28
Jean-François Lyotard
29
Klaus Roth, cyt. za serbskim przekładem Aleksandry Bajazetov Vučen,
30
Cyt. za: tamże, s. 52.
31
Por. Radost Ivanova,
32
Klaus Roth, dz. cyt., s. 53.