Zwojakoglejak (GG, ganglioglioma), zwykle I stopień, rzadko III stopień złośliwości histologicznej według WHO. Jest to nowotwór neuronalno–glejowy najczęściej związany z padaczką lekooporną u dzieci i młodych dorosłych. Napady padaczkowe występują w około 60% przypadków pediatrycznych i zwykle stanowią pierwszy objaw kliniczny nowotworu. Jest to guz lity lub lito-torbielowaty, zlokalizowany w korze płata skroniowego, ciemieniowego lub czołowego. Zwykle jest dobrze odgraniczony od tkanek otaczających, może jednak naciekać przylegającą oponę miękką. Utkanie nowotworowe zwojakoglejaka składa się z mieszanych elementów neuronalnych i glejowych. Elementy neuronalne mogą wykazywać różny stopień zróżnicowania; najczęściej występują dysmorficzne komórki zwojowe, często dwu- lub trójjądrowe (ryc. 3.4). Komponent glejowy stanowi zwykle utkanie nowotworowe gwiaździaka włosowatokomórkowego z obecnością eozynochłonnych ciał ziarnistych, rzadziej glejaka o wyższym stopniu złośliwości. Badania immunohistochemiczne wykazują ekspresję zarówno markerów neuronalnych: synaptofizyny (ryc. 3.5), neurofilamentów, chromograniny A, jak i markerów glejowych: GFAP (ryc. 3.6). Prawie 80% zwojakoglejaków ujawnia immunoreaktywność dla CD34 – epitopu komórek macierzystych [31, 34, 35]. W obrębie podścieliska często obecne są mikrotorbiele oraz zwapnienia. Mogą występować okołonaczyniowe nacieki limfocytarne.
Rycina 3.4. Zwojakoglejak. Mieszana populacja komórek neuronalnych oraz nowotworowych komórek glejowych. Obecne neurony wielojądrzaste (H&E).
Rycina 3.5. Zwojakoglejak. Ekspresja synaptofizyny w elementach neuronalnych.
Rycina 3.6. Zwojakoglejak. Ekspresja GFAP w nowotworowych komórkach astroglejowych.
Stopień złośliwości zwojakoglejaka zależy od stopnia zróżnicowania komponentu glejowego. Najczęściej występuje utkanie gwiaździaka włosowatokomórkowego, co pozwala na określenie I stopnia złośliwości. Mogą jednak dominować cechy anaplazji i podwyższona aktywność mitotyczna w komponencie glejowym, co koresponduje z III stopniem złośliwości histologicznej i upoważnia do rozpoznania anaplastycznego zwojakoglejaka (anaplastic ganglioglioma) WHO GIII.
Zwojak (gangliocytoma), I stopień złośliwości histologicznej według WHO. Jest to rzadki, dobrze zróżnicowany nowotwór neuroepitelialny, złożony w większości z dużych, nowotworowych, dojrzałych komórek zwojowych. Komórki ułożone są w grupy i często wykazują cechy dysplastyczne. Nowotworowe komórki zwojowe wykazują ekspresję markerów neuronalnych: synaptofizyny, neurofilamentów, chromograniny A i MAP2. W otoczeniu występują nienowotworowe elementy glejowe.
Dysembrioplastyczny nowotwór neuroepitelialny (DNT, dysembryoplastic neuroepithelial tumour), I stopień złośliwości według WHO. Jest łagodnym nowotworem glejowo-neuronalnym o zróżnicowanym obrazie histopatologicznym, występującym u dzieci i młodych dorosłych [36–40]. Nowotwór ten został po raz pierwszy opisany w 1988 roku przez Daumas-Duport i wsp. jako odrębna jednostka kliniczno-patologiczna, związana z lekooporną padaczką [41]. Zmiana typowo zlokalizowana jest w korze płata skroniowego, rzadziej czołowego. Podstawowym objawem klinicznym jest przewlekła padaczka lekooporna, trwająca zwykle ponad 10 lat [42]. Całkowita resekcja zmiany ze strefą epileptogenną jest warunkiem ustania napadów padaczkowych [43, 44].
DNT wykazuje wieloguzkową strukturę z kolumnowym układem oligodendrocytopodobnych komórek w obrębie mikrotorbielkowatego podłoża. Morfologicznym wykładnikiem są tzw. specyficzne elementy glejowo-neuronalne, złożone z równolegle ułożonych aksonów, otoczonych drobnymi komórkami oligodendrocytopodobnymi (OLC, oligodendroglial-like cells) (ryc. 3.7). Pęczki aksonów zwykle przebiegają prostopadle do powierzchni kory mózgu. W obrębie zmiany obecne są zwykle liczne mikrotorbielki oraz komórki o morfologii dojrzałych neuronów piramidowych. Neurony często „pływają” w eozynochłonnym, śluzowym podłożu (ryc. 3.8). Elementy neuronalne wykazują ekspresję neurofilamentów, synaptofizyny, NeuN, MAP-2, natomiast komórki OLC wykazują ekspresję białka S-100, Olig-2 oraz zmienną immunoreaktywność dla synaptofizyny i innych markerów neuronalnych. W obrębie nowotworu mogą występować GFAP-immunopozytywne astrocyty. Może występować ekspresja CD34 w błonie komórkowej neuronów oraz w cytoplazmie OLC. Obraz morfologiczny DNT bywa jednak zróżnicowany i czasem może przypominać rozlanego glejaka. Mogą również dominować lite obszary jasnokomórkowe z cienkościennymi naczyniami o morfologii skąpodrzewiaka.
Wyróżnić można 3 postacie histologiczne DNT:
• Forma prosta (simplex form) jest złożona z typowych elementów glejowo-neuronalnych i komórek oligodendrocytopodobnych.
• Forma złożona (complex form) wykazuje budowę wieloguzkową i składa się z elementów glejowo-neuronalnych oraz guzków glejowych o różnej morfologii. Komponent glejowy przypomina nowotwory glejopochodne, najczęściej gwiaździaka włosowatokomórkowego i wykazuje atypię jąder komórkowych, pojedyncze mitozy lub proliferację drobnych naczyń.
Rycina 3.7. DNT. Specyficzne „elementy glejowo-neuronalne” złożone z aksonów otoczonych komórkami oligodendrocytopodobnymi (H&E).
Rycina 3.8. DNT. Neurony „pływające” w śluzowym podłożu (H&E).
• Forma niespecyficzna i rozlana (nonspecific and diffuse form) odznacza się mało specyficznym obrazem morfologicznym. Nie występuje typowy element glejowo-neuronalny, natomiast obraz histopatologiczny często przypomina zwojakoglejaka lub inne nowotwory glejowe, w tym gwiaździaka włosowatokomórkowego lub rozlanego gwiaździaka [45]. Kryteria do różnicowania tej formy DNT z innymi nowotworami związanymi z przewlekłą, lekooporną padaczką nie są jasno określone. Dlatego forma niespecyficzna i rozlana DNT budzi kontrowersje i sprawia duże trudności diagnostyczne. Prawidłowe rozpoznanie ma jednak ważne implikacje terapeutyczne [46–48].
DNT może być związany z ogniskową dysplazją kory FCD typ IIIb według klasyfikacji zaproponowanej przez ILAE, stwardnieniem hipokampa oraz zwojakoglejakiem [14, 49, 50]. Epileptogenność zmian nowotworowych