Innym objawem starzenia się skóry jest jej suchość. Może ona pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej występuje u osób starszych. Przyjmuje się, że problem ten, w mniejszym lub większym stopniu, dotyczy prawie 100% osób po 60. roku życia.
Starzejącej się skórze może również towarzyszyć niezależna od niedokrwistości bladość. W wyniku zaburzenia procesu melanogenezy oraz zmian w układzie naczyniowym skóry mogą występować liczne przebarwienia, odbarwienia oraz teleangiektazje.
Proces starzenia się skóry, zarówno wewnątrzpochodny, jak i wynikający z oddziaływania bodźców zewnętrznych, wiąże się ze zmianami właściwości fizycznych, morfologicznych oraz fizjologicznych poszczególnych warstw skóry. Istotą procesu starzenia się są zmiany widoczne w obrazie histologicznym naskórka i skóry właściwej. Wewnątrzpochodne starzenie się skóry charakteryzują głównie procesy zanikowe i prowadzące do obniżenia sprężystości skóry.
ZMIANY W OBRĘBIE NASKÓRKA
Z czasem aktywność podziałowa komórek warstwy podstawnej ulega redukcji, w wyniku czego następuje ich spłaszczenie i przyjmują one horyzontalne (spoczynkowe) ułożenie. Dodatkowo atrofia warstwy kolczystej i ziarnistej powoduje, że naskórek staje się cienki, a odnowa komórkowa zostaje spowolniona. Odnawiające się komórki naskórka różnicują się coraz wolniej, natomiast zranienia wolniej się goją. Zewnętrzna warstwa naskórka w porównaniu z pozostałymi jego warstwami staje się proporcjonalnie coraz grubsza przez wolniejsze oddzielanie martwych komórek, w efekcie czego skóra szarzeje i jest bez blasku. Zmniejsza się zdolność zatrzymywania wody (cieńszy płaszcz lipidowy) i jej wiązania, co prowadzi do suchości skóry oraz zmniejsza odporność na szkodliwe czynniki zewnętrzne.
Granica skórno-naskórkowa ulega spłaszczeniu, natomiast zmniejszenie ilości proliferujących sopli naskórkowych oraz adhezji międzykomórkowej powoduje ograniczenie powierzchni kontaktu naskórka ze skórą właściwą. Prowadzi to prawdopodobnie do zmniejszenia i ograniczenia wymiany metabolicznej oraz substancji odżywczych między tymi warstwami.
ZMIANY W OBRĘBIE SKÓRY WŁAŚCIWEJ
W obrębie skóry właściwej obserwuje się obniżenie aktywności i syntezy fibroblastów. Komórki te stają się okrągłe, wykazują cechy komórek będących w stanie spoczynku, a ponadto w ich cytoplazmie zmniejsza się liczba pęcherzyków sekrecyjnych. W wyniku powyższych dysfunkcji dochodzi do zmniejszenia liczby włókien kolagenowych i zmiany ich właściwości.
W genetycznie uwarunkowanym procesie starzenia się skóry znacznie zmniejsza się aktywność syntezy włókien kolagenowych, głównie typu III oraz w mniejszym stopniu typu I, co prowadzi do zmian sieciowania się nowo powstałych włókien podporowych. Ponadto następują zmiany ich właściwości fizyko-chemicznych, w wyniku czego włókna te stają się twarde, sztywne, pofałdowane oraz chaotycznie rozmieszczone. Maleje również liczba włókien elastycznych, które są sztywne i rozmieszczone nieregularnie.
Wraz z wiekiem dochodzi również do zróżnicowania grubości ścian naczyń. Część z nich jest zgrubiała, natomiast inne ulegają znacznemu ścieńczeniu. W niektórych naczyniach obserwuje się redukcję liczby lub nawet deficyt komórek okołonaczyniowych. W skórze starzejącej się zmniejsza się łożysko naczyniowe, zwłaszcza łożysko pętli naczyniowych docierających do brodawek skórnych. Zmniejsza się także zdolność naczynioruchowa, co w efekcie pogarsza regulację ciepłoty tkanek.
Z czasem zmniejsza się liczba melanocytów odpowiedzialnych za produkcję melaniny – barwnika nadającego cerze ładny koloryt i odpowiedzialnego za brązowienie skóry. Podczas procesu starzenia układ melanocytów staje się nieregularny i powstają przebarwienia, tzw. plamy starcze.
Zmniejszanie się liczby gruczołów łojowych (szczególnie u kobiet) powoduje stopniowe wysuszenie skóry, z wiekiem coraz bardziej odczuwalne. U osób starszych czas potrzebny do odtworzenia w pełni funkcjonującej warstwy rogowej jest ponad 2-krotnie dłuższy niż u osób młodych. Skutkiem tych zaburzeń jest powstanie struktury niezdolnej do zatrzymywania wody.
Piśmiennictwo
1. Botek A.A., Lookingbill D.P. The structure and function sebaceous glands. W: Freinkel R.K., Woodley D.T. (red.). The biology of the skin. In: The structure and function sebaceous glands. Botek AA, Lookinbill DP. Parthenon Publishing, New York 2001; 87–100.
2. Braun-Falco O. Dermatologia. Tom I. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004.
3. Fisher G.J., Kang S., Varani J. i wsp. Mechanisms of photoaging and chronological skin aging. Arch. Dermatol. 1992; 127: 247–253.
4. Gilchrest B.A., Krutmann J. (red.). Skin Aging. Springer-Verlag, New York 2006.
5. Jungersted J.M., Hellgren L.I., Jemec G.B.E. i wsp. Lipids and skin barrier function – a clinical perspective. Contact Dermatitis, 2008; 58(5): 255–262.
6. Milstone L.M. Epidermal desquamation. J. Dermatol. Sci. 2004; 36(3): 131–140.
7. Sawicki W. Histologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997.
8. Segre J.A. Epidermal barrier formation and recovery in skin disorders. J. Clin. Invest. 2008; 116(5): 1150–1158.
9. Sorrell J.M., Caplan A.I. Fibroblast heterogeneity: more than skin deep. J. Cell Sci. 2004; 117 (Pt 5): 667–675.
10. Vivier A. Atlas Dermatologii Klinicznej. Urban & Partner, Wrocław 2005.
11. Watson R.E., Ball S.G. Distribution and expression of type IV collagen in photoaged skin. Br. J. Dermatol. 2001; 144(4): 751–759.
(2)
STARZENIE SIĘ SKÓRY – ZMIANY ANATOMICZNE TWARZY
Elżbieta Galicka
Proces starzenia się skóry jest złożony i obejmuje kilka mechanizmów, które – nakładając się na siebie – dają obraz skóry starczej.
Na zmiany zachodzące w skórze mają jednoczesny wpływ dwa typy czynników:
• wewnątrzpochodne – związane z zaburzeniami regulacji hormonalnej, nieprawidłowym odżywianiem, niedoborem witamin, niekontrolowaną mimiką twarzy (np. spowodowaną stresem), zbyt małą aktywnością fizyczną lub zbyt krótkim okresem snu w ciągu doby;
• zewnątrzpochodne – promieniowanie ultrafioletowe przy nadmiernym opalaniu na słońcu i w solarium, skażenie środowiska, palenie papierosów czy niewłaściwa pielęgnacja skóry.
Wszystkie rodzaje starzenia się skóry mają wspólny mechanizm biologiczny, biochemiczny i molekularny oraz nakładający się na siebie.
MECHANIZMY STARZENIA SIĘ SKÓRY
Nieustanny ruch mięśni mimicznych twarzy (ryc. 2.1) powoduje napinanie i rozluźnianie skóry właściwej. W miarę upływu czasu linie powtarzających się ekspresji stają się widoczne i powstają na twarzy pierwsze zmarszczki.
Mięśnie