Zalecenia żywieniowe dla pacjentów chorujących na cukrzycę typu 2 wskazują często na konieczność przeprowadzenia interwencji od samego początku. Typ 2 cukrzycy to na ogół wypadkowa złego sposobu odżywiania oraz braku aktywności fizycznej. Oba aspekty należy uwzględnić podczas wywiadu, a następnie tak zbilansować dietę chorego, by doprowadzić do redukcji nadmiernej masy ciała. Pacjenci po oznaczeniu należnej masy ciała dla swojego wieku i aktywności fizycznej powinni dążyć do jej utraty na poziomie 0,5–1 kg m.c. tygodniowo. Sposób odżywiania powinien zapewniać dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych oraz optymalne wyrównanie stężenia glukozy we krwi. Pacjenci z cukrzycą typu 2 o podwyższonym ryzyku wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych powinni zostać objęci szczególną opieką w ramach oddziaływań profilaktycznych, a wśród zalecanych im diet mających poprawić wyrównanie metaboliczne wskazuje się jako pomocne dietę śródziemnomorską oraz dietę DASH (dietary approaches to stop hypertension – zalecenia dietetyczne, mające na celu obniżenie nadciśnienia).
Wytyczne wyraźnie podkreślają wagę aktywności fizycznej dla zachowania właściwego bilansu energetycznego oraz lepszej kontroli glikemii, a także redukcji masy ciała w przypadku osób z nadwagą. Zalecenie to znajduje odzwierciedlenie w obowiązującej piramidzie zdrowego odżywiania dla ogółu populacji, co ponownie zbliża dietę dla osób chorych na cukrzycę do zaleceń opracowanych dla osób zdrowych. W przypadku osób z cukrzycą typu 1 występuje jednak ryzyko hipoglikemii w trakcie wysiłku, bezpośrednio po nim oraz wiele godzin (nawet do 12) później. Dlatego niezbędne są adaptacja dawki insuliny w dniu uprawiania sportu oraz adekwatne do podjętej aktywności postępowanie żywieniowe. Wskazane jest przyjmowanie szybko wchłanianych węglowodanów na każdą godzinę aktywności. Porcja węglowodanów zależy od masy ciała i rodzaju aktywności fizycznej i jej określenie także jest zadaniem stojącym przed dietetykiem podejmującym się pracy z chorym i jego rodziną. Zadanie to wymaga odrębnie prowadzonego treningu kierowanego do osób z cukrzycą typu 1 dotyczącego regulacji napływu insuliny w połączeniu z przyjmowanymi dodatkowo, poza posiłkami, przekąskami w celu redukcji epizodów hipoglikemii związanej z wysiłkiem fizycznym.
5.3. SZCZEGÓŁOWE ZALECENIA DIETETYCZNE DLA DZIECI I DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU 1. PORÓWNANIE ZALECEŃ ISPAD I POLSKIEGO TOWARZYSTWA DIABETOLOGICZNEGO (TAB. 5.1)
Ważnym i coraz bardziej aktualnym tematem poruszanym w wytycznych ISPAD (International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes) są wytyczne w zakresie postępowania kierowanego do dzieci z cukrzycą typu 2, będące odpowiedzią na wzrost występowania tej choroby w populacji dzieci i młodzieży.
Tabela 5.1. Szczegółowe zalecenia dietetyczne dla dzieci i dorosłych z cukrzycą typu 1. Porównanie zaleceń ISPAD i PTD
DASH – Dietary Approaches to Stop Hypertension; LDL (low-density lipoprotein) – lipoproteina niskiej gęstości; MUFA – monounsaturated fatty acids; PUFA – polyunsaturated fatty acids.
5.4. PODSUMOWANIE
✓ Zarówno polskie, jak i zagraniczne wytyczne w jednakowym stopniu podkreślają wagę zintegrowanego i zindywidualizowanego podejścia terapeutycznego wspomagającego leczenie cukrzycy typu 1 i 2.
✓ Ważnym i podkreślanym w wielu zaleceniach i rekomendacjach aspektem jest konieczność takiego dostosowania zaleceń żywieniowych, które uwzględniać będą nie tylko realizację podstawowych wytycznych dotyczących norm przewidzianych dla danej grupy wiekowej pacjentów, lecz także obszar związany z akceptacją życia z chorobą.
✓ Adaptacja do licznych zmian narzuconych przez chorobę bywa niezwykle trudna i wymaga indywidualnego podejścia.
✓ Istotnym czynnikiem podkreślanym w rekomendacjach są aspekty związane z dotychczasowymi nawykami żywieniowymi i aspektem kulturowym.
✓ Planowanie pracy z pacjentem należy dostosować do jego wieku i możliwości oraz rodzaju prowadzonej terapii insulinowej.
Piśmiennictwo
1. Adamska E., Bonalska B., Górska M. i wsp.: Żywienie chorych na cukrzycę: poradnik dla członków zespołu opieki diabetologicznej. Casus Medical, Warszawa 2010.
2. Smart C.E., Annan F., Bruno L.P.C. i wsp.: Published in Nutritional management, SPAD Clinical Practice Consensus Guidelines. Pediatric Diabetes 2014, 15(supl. 20): 135–153.
3. Standardy leczenia dietetycznego otyłości prostej u osób dorosłych. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2015.
4. Wróbel A., Szymborska-Kajanek A., Rokicka D. i wsp.: Czy istnieje dieta cukrzycowa? Diabetologia 2016: 25–32.
5. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2016. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
6
Zachowania żywieniowe dzieci i młodzieży w kontekście zaleceń dotyczących odżywiania w cukrzycy typu 1 – wyzwania dla profesjonalisty
Karolina Mazurczak
6.1. WPROWADZENIE
Zalecenia żywieniowe mają istotne znaczenie dla całości oddziaływań terapeutycznych w cukrzycy typu 1. Sposób odżywiania chorego dziecka uwzględniający odpowiednią dla wieku podaż składników odżywczych determinuje jego prawidłowy przyrost wagi i wzrostu. U dzieci i osób z cukrzycą ma też wpływ na dobowy profil glikemii, a także na długofalową kontrolę metaboliczną. Równie ważnym aspektem, co biologiczny, jest psychologiczne znaczenie jedzenia i umiejscowienie jego roli w codziennym harmonogramie życia dziecka i jego rodziny.
To, co jemy, ma duży wpływ na nasze samopoczucie. Odżywianie pełni bardzo ważną funkcję z fizjologicznego punktu widzenia, jest elementem znaczących biologicznie procesów związanych z odczuwaniem głodu i sytości. Równie istotna jest jego rola w zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych.
Rozwój cywilizacji spowodował, że pierwsza biologiczna funkcja jedzenia związana ze spożywaniem go w odpowiedzi na uczucie głodu zrównała się z jego funkcją kompensującą potrzeby z poziomu emocjonalnego. Dzięki pożywieniu uruchamiany jest układ hormonalny, wskutek czego wydzielane są endorfiny o działaniu uspokajającym oraz serotonina mająca bezpośrednie przełożenie na poprawę nastroju.
Stanem najbardziej korzystnym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu jest sytuacja, w której obie funkcje jedzenia – fizjologiczna i emocjonalna – utrzymane są w równowadze. Wszelkie zaburzenia równowagi mają swoje konsekwencje. Z jednej strony niedobór składników odżywczych w przypadku źle zbilansowanej diety skutkuje zahamowaniem wzrostu i prawidłowego rozwoju. Z drugiej – odebranie przyjemności z jedzenia poprzez eliminację produktów, które dotychczas były codziennym elementem życia, powoduje duży dyskomfort po stronie psychicznej i wiąże się z poczuciem straty. Planując oddziaływania żywieniowe, warto brać pod uwagę wszystkie czynniki, które mają wpływ na nasz stosunek do jedzenia, co uwidoczniono na rycinie