Moim Uczennicom
W Studium Nauczycielskim,
Nauczycielkom przedszkoli, by prowadziły dzieci w świat muzyki.
WPROWADZENIE
Inspiracją do napisania tej książki była praca z dziećmi, a ułatwienie im kontaktu z muzyką stanowiło cel, jaki sobie postawiłam. Pragnęłam jednocześnie podkreślić bardzo ważną rolę nauczyciela – wrażliwego, serdecznego, umiejącego wzbogacić swoje doświadczenia przez obserwację twórczych poczynań dzieci.
Dzięki spotkaniom z nauczycielkami przedszkoli podczas kursów, hospitacji i codziennych zajęć mogłam zapoznać się z ich pracą, możliwościami, dyspozycjami muzycznymi i rezultatami osiąganymi w działalności pedagogicznej, a także z ich trudnościami i potrzebami. Nauczycielki domagały się opracowania problematyki wychowania muzycznego w ujęciu praktycznym. Wiele z nich bowiem, mimo dużego zaangażowania i troski o jak najlepsze kształtowanie muzycznej wrażliwości dzieci, nie może działać skutecznie z powodu niepełnego przygotowania muzycznego. Tymczasem potrzeby i możliwości rozwojowe dzieci – szczególnie duże w wieku przedszkolnym – stawiają przed nimi wysokie wymagania.
Celem tej pracy jest więc ukazanie problematyki wychowania muzycznego w przedszkolu od strony praktycznej: przedstawienie rozmaitych propozycji wprowadzania dziecka w świat muzyki i uczynienia go zdolnym do odczuwania jej piękna.
W tej książce pragnę się podzielić doświadczeniami zdobytymi podczas kilkunastu lat pracy z dziećmi w Eksperymentalnym Studium Muzycznym, w Przedszkolu nr 107 „Słoneczne nutki”, Przedszkolu nr 64 „Janka Muzykanta” oraz w Przedszkolach nr: 61, 90, 123, a także w Żłobku nr 23 w Krakowie.
Badania, obserwacje, konfrontacje teorii i doświadczenia ze spontanicznymi reakcjami dzieci i postępami w ich rozwoju były punktem wyjścia do znalezienia takich form aktywności, które prowadziłyby do jak najlepszego ogólnego rozwoju dzieci, a szczególnie ich twórczych dyspozycji w dziedzinie muzyki. Po zapoznaniu się z osiągnięciami pedagogów polskich i zagranicznych podjęłam własne poszukiwania i próby, które doprowadziły do znalezienia form integracji wychowania muzycznego z innymi dziedzinami sztuki, a także z innymi treściami programu wychowania w przedszkolu, umożliwiającymi właściwe przygotowanie dziecka do podjęcia nauki w szkole. Praca ta jest próbą zebrania tych doświadczeń.
Pragnę w tym miejscu wyrazić wdzięczność osobom, których doświadczenia wzbogaciły moją pracę zawodową.
Dziękuję profesor Hannie Danyszowej, która nadała kierunek moim zawodowym zainteresowaniom.
Serdecznie dziękuję profesorowi Maurice’owi Debesse – kierownikowi Katedry Pedagogiki Sorbony – za cenne wskazówki i pomoc w czasie odwiedzin paryskich ośrodków kształcenia dzieci.
Dyrektorowi l’Ecole d’Art Martenot w Paryżu – Maurice’owi Martenot – jestem wdzięczna za zapoznanie mnie z pracą Szkoły w czasie stażu w Paryżu.
J. Katie Bromham – profesor l’Ecole Normale de l’Etat de Bru-xelles – dziękuję za zapoznanie mnie z wynikami badań nad rozwojem uzdolnień muzycznych dzieci i za cenne materiały.
Annie Marii Ferrao – wykładowczyni w Instytucie św. Cecylii w Lizbonie – dziękuję za umożliwienie mi kontaktu z Instytutem Edgara Willemsa i udostępnienie jego dzieł.
Profesorowi Lechowi Miklaszewskiemu wyrażam wdzięczność za cenne konsultacje i uwagi zawarte w recenzji mojej pracy.
O SZTUCE WYCHOWANIA PRZEZ MUZYKĘ
Pedagogika jest sztuką wychowania. Jako sztuka przemawia do duszy i uczuć rozwijającego się człowieka. Zadaniem pedagogiki powinno być odkrywanie artystycznej natury dziecka, a sam pedagog powinien być artystą.
Najważniejszym celem wychowania i warunkiem szczęścia powinny być:
– swobodny rozwój osobowości,
– możność swobodnego jej wyrażania.
Dobrą okazją do wyrażania uczucia jest sztuka, a szczególnie muzyka, która jest bezpośrednio związana z uczuciami. Dlatego spośród różnych sztuk muzyka odgrywa największą rolę w wychowaniu. Wnosi do życia radość. Mówi się, że gdyby wychowywać ludzi przez muzykę, byłoby więcej optymistów. Według Greków, pogoda i równowaga ducha były rezultatem wychowania muzycznego, traktowanego jako część ogólnego wychowania człowieka. Muzyka była uważana za najważniejszy przedmiot naukowy i wychowawczy. Poznanie piękna i harmonii dźwięków miało być krokiem do poznania piękna i harmonii życia.
W dzisiejszych hałaśliwych czasach warto przypomnieć naukę: Pitagorasa, Platona, Arystotelesa i Hegla. Pitagoras szukał miary dla ładu wewnętrznego człowieka w harmonii kosmosu i muzyce sfer. Muzyka była dla niego drogą do etyki. Według Platona, etyczna siła muzyki powinna służyć wychowaniu człowieka. Arystoteles wierzył w odbudowanie wnętrza człowieka, pozbycie się wewnętrznych napięć za pomocą muzyki (katharsis). Według Hegla, zadanie muzyki polega na tym, by utajone w sobie życie odtworzyć w dźwiękach lub wypowiedzieć słowami oraz udostępnić na nowo uczuciu i współodczuwaniu. Współodczuwanie to zdolność usłyszenia wibrujących tajemnic świata wpisanych w dźwięk, słowo i wrodzoną wrażliwość człowieka na muzykę.
William Szekspir uważał, że człowiek, który nie ma w sobie muzyki, którego nie wzrusza harmonia dźwięków, jest zdolny do zdrady i gwałtu. Uczucia jego duszy są ciemne jak noc i nie można mu ufać.
KORZYŚCI Z UPRAWIANIA MUZYKI
– muzyka prowadzi do harmonijnego rozwoju i współdziałania różnych władz organizmu człowieka: fizycznych i duchowych;
– uprawianie muzyki, zwłaszcza śpiew, kształci najważniejszą funkcję organizmu – oddychanie;
– muzyka wyrabia bystrość i koordynację narządów zmysłowych (słuch, dotyk, wzrok, ruch mięśni), szybką orientację, jasne, logiczne myślenie, kształci pamięć;
– pozwala się skoncentrować, daje upust nadmiarowi energii życia emo-cjonalnego w okresie rozwojowym;
– kształci charakter, uczy przezwyciężać trudności, daje zadowolenie estetyczne, uczy systematycznej pracy;
– przyczynia się do rozwoju myślenia, uczucia i woli.
Muzyka pozwala na uzewnętrznienie przeżyć, wydobywając nagromadzoną energię, przez co rozwija indywidualność dziecka i daje środki jej wyrażania.
Muzyka ma także znaczenie terapeutyczne i lecznicze:
w dzieciach mało wrażliwych rozwija wrażliwość i uczuciowość, zmęczone ożywia, zdenerwowane uspokaja.
Muzyka jest też środkiem porozumienia między ludźmi lepszym niż słowo (przez wspólny śpiew czy granie na instrumentach).
Ktoś może zapytać, czy nauka muzyki ma sens, skoro jest radio, płyty? A skoro są maszyny do pisania, czy warto uczyć się pisać? Skoro lektor czyta przez radio powieści, a w kinie – teksty, czy warto uczyć się czytać? A skoro mamy kalkulatory, czy warto uczyć się arytmetyki?
O UZDOLNIENIACH MUZYCZNYCH
Jest o wiele więcej dzieci muzykalnych niż rodzice przypuszczają. Często zdolności muzyczne są głęboko ukryte w duszy i nie mogą się ujawnić na zewnątrz. Są podobne do podskórnych źródeł, które nie mogą wytrysnąć, aż im rydel nie utoruje drogi. Celem wychowania muzycznego jest tę muzykalność wydobyć z ukrycia. Muzyka – tak jak gimnastyka – nie jest nauką – ona jest wychowaniem. Gimnastyka to zdrowie, a muzyka to pogoda i radość1.
Żadnego dziecka nie można uważać za niemuzykalne, dopóki nie da mu się możliwości kształcenia. Uzdolnienia muzyczne są w dużej mierze zależne od praktyki. Ogromna większość dzieci zatraca swoje wrodzone zdolności muzyczne wskutek braku kształcenia słuchu w okresie najbardziej do tego odpowiednim,