Tomek wśród łowców głów (t.6). Alfred Szklarski

i tworzą pewną odrębną całość. Poza zwrotnikami, z wyjątkiem Nowej Zelandii, tak północna, jak i południowa część Oceanu Spokojnego stanowi pozbawioną wysp pustynię wodną.

      Cały ten świat wyspiarski ogólnie dzielimy na: Melanezję (w zachodniej części Oceanii między równikiem a zwrotnikiem Koziorożca), do której należy także Nowa Gwinea; Mikronezję (między równikiem a zwrotnikiem Raka od wschodniej strony Basenu Filipińskiego do około 180° dł. geogr. wsch., w środkowej części Oceanii); Polinezję (we wschodniej części Oceanii).

      24

      Wierzono w to aż do I wojny światowej.

      25

      Terytorium Papui (południowo-wschodnia część Nowej Gwinei) oraz wyspy: Luizjady, d’Entrecasteaux, Triobrianda i Woodlark – przynależne do niej, mają łączny obszar 234498 km². Papua została zaanektowana przez rząd australijskiej prowincji Queensland w 1883 r., a następnie przeszła pod administrację centralnego rządu Australii. Od 1975 r. wchodzi w skład niepodległego państwa Papua-Nowa Gwinea ze stolicą Port Moresby.

      26

      Do 1975 r. Nowa Gwinea Australijska. Obejmowała północno-wschodnią część Nowej Gwinei (która nazywała się, jako kolonia niemiecka, Ziemią Cesarza Wilhelma), Archipelag Bismarcka i północną część Wysp Salomona o łącznym obszarze 240870 km². Od 1884 r., jako Nowa Gwinea Niemiecka, była kolonią niemiecką. Podczas I wojny światowej zajęła ją Australia i później z ramienia Ligi Narodów zarządzała nią jako terytorium powierniczym. W czasie II wojny światowej wtargnęła tam Japonia, lecz po jej kapitulacji znów powróciła do Australii jako terytorium powiernicze ONZ. Od 1975 r. wchodzi w skład niepodległego państwa Papua-Nowa Gwinea.

      27

      Od 1 V 1963 r. Irian Zachodni (indonezyjska nazwa Nowej Gwinei) jako terytorium wyzwolone wszedł w skład Indonezji. Obejmuje obszar 412781 km². Należy do niego kilka wysp leżących u południowo-zachodniego wybrzeża, z których największe to: Mapia, Japen, Biak, Misool, Waige i Salawatti.

1

Wyspa Złych Ludzi – nazwa nadana Nowej Gwinei przez portugalskich i hiszpańskich żeglarzy, którzy w XVI w. odkryli tę wyspę. Nazwę Nowa Gwinea nadał jej Hiszpan Ortiz de Retes w 1545 r., ponieważ lasy równikowe i podobna do Murzynów ludność przypominały mu zachodnioafrykańskie wybrzeże.

2

Kazuary – rodzina dużych ptaków z rzędu kazuarowych, nielotnych. Kazuar noc spędza w leśnej gęstwinie, a w dzień żeruje w wysokich trawach. Żywi się pokarmem roślinnym, a także rybami, żabami i jaszczurkami. W ogrodach zoologicznych kazuary jedzą chleb, ziarno i jabłka. Patrz również przypis na s. 208.

3

Ogrodnik brunatny (Amblyornis inornata) – gatunek z rodziny altanników, spotykany w górach Arfak (na półwyspie Ptasia Głowa), w okolicach gór Fuyughe, zwany golove. Z ptasich budowniczych osiągnął największą doskonałość w budowaniu oryginalnych altan godowych. Altanniki są spokrewnione z cudowronkami (ptakami rajskimi). Najlepiej poznany jest altannik lśniący (Ptilonorhynchus violaceus), którego długość dochodzi do 28 cm.

4

Batat, właśc. wilec ziemniaczany, zwany także słodkim ziemniakiem (Ipomoea batata), należy do rodziny powojowatych. Rodzi bulwy podobne do bulwy ziemniaka; jest mączysty, o słodkim smaku. Uprawia się go w całej strefie równikowej.

5

Taro, właśc. kolokazja jadalna, należy do rodziny obrazkowatych. Rośnie w Indiach, na Archipelagu Malajskim i w Ameryce. Rodzi bulwy o wadze 0,5–3,5 kg, przeważnie o białym miąższu. Surowe są niejadalne. Po ugotowaniu lub upieczeniu jada się je jak ziemniaki.

6

Trzcina cukrowa należy do rodziny wiechlinowatych. Osiąga wysokość 2–6 m. Ma źdźbła średnicy 2–6 cm wypełnione soczystym i bardzo słodkim miąższem. Rośnie bardzo szybko, zbiór następuje po 5 miesiącach. Trzcina cukrowa uprawiana była od bardzo dawna w Mezopotamii, dolinie Gangesu w Indiach, a później w Indochinach, Chinach i na Archipelagu Malajskim. Od Hindusów przejęli jej uprawę Arabowie, a od nich Hiszpanie i Portugalczycy, którzy przenieśli ją na Antyle. Obecnie największe plantacje trzciny cukrowej są na Jawie, Kubie, Hawajach i w Afryce.

7

Jams, właśc. pochrzyn, to wieloletnie pnącza z rodzaju Dioscorea, rodzące bulwy podziemne, a niekiedy również na łodygach. Z licznych gatunków najważniejszy jest pochrzyn chiński pochodzący ze wschodniej Azji. Ma bulwy o różnych kształtach i barwie, zwykle walcowate, zewnątrz ciemne, w środku białe, różowe, czerwone lub fioletowe, o wadze od 1 do 10 kg. Bulwy te są mączyste, wodniste, o smaku zbliżonym do młodych ziemniaków. W uprawie pochrzyn nie wymaga zbyt obfitej wilgoci. Niektóre gatunki o drobnych bulwach na pędach zawierają substancje trujące.

8

Krajowcy Nowej Gwinei nie znali kalendarza; czas mierzyli „księżycami’’, z których jeden stanowił dobę.

9

Sydney – stolica stanu Nowa Południowa Walia, największe miasto Australii, a zarazem jeden z największych portów.

10

Melbourne – stolica stanu Wiktoria w południowo-wschodniej Australii, leży na północnym krańcu zatoki Port Phillip u ujścia rzeki Yarra. Doskonały port. Jest drugim pod względem wielkości miastem w Australii. W latach 1901–1927 było stolicą Związku Australijskiego powstałego w 1900 r.

11

Dramatyczna walka o uwolnienie polskiego zesłańca została opisana w książce Tajemnicza wyprawa Tomka.

12

Maharani – tytuł przysługujący żonie maharadży.

13

Rabaul – miasto i port w Papui-Nowej Gwinei na wyspie Nowa Brytania w Archipelagu Bismarcka. W latach 1910–1914 nazywało się Simpsonhofen i było stolicą Nowej Gwinei Niemieckiej.

14

Ptaki rajskie (Paradiseidae), właśc. cudowronki, są rodziną ptaków z rzędu wróblowych. Samce odznaczają się takim przepychem piór ozdobnych i tak wspaniałymi barwami, że bodaj tylko kolibry mogą się z nimi równać. Obecnie znamy około 100 gatunków ptaków rajskich; zamieszkują one lasy równikowe, rzadko występują na otwartej przestrzeni.

15

Storczyki, czyli orchidee, są rodzajem bylin najosobliwszych na Ziemi. Budzą podziw różnorodnością postaci, kształtem, barwą, zapachem kwiatów, sposobem życia, zapylania itp. Należą do rodziny storczykowatych obejmującej ponad 20 tysięcy gatunków. Rozpowszechnione są na całej Ziemi, nieliczne tylko w wysokich górach i w pobliżu biegunów. Poza Brazylią i sąsiednimi krajami Ameryki Południowej szczególnie obficie występują na Madagaskarze, wyspach Oceanu Indyjskiego i w całej strefie równikowej.

16

Jawa – wyspa na Oceanie Indyjskim należąca do Indonezji. Indonezja zajmuje największy na świecie Archipelag Malajski, położony między Azją i Australią. Należą do niego m.in. Wielkie i Małe Wyspy Sundajskie oraz Moluki. Do Indonezji należy także zachodnia część Nowej Gwinei (Irian Zachodni). W skład Indonezji wchodzi 3000 zamieszkanych wysp, z których największe to: Borneo (dawniej Kalimantan) – 539460 km², Sumatra (dawna Sumatera) – 473607 km², Celebes (dawne Sulawesi) – 189035 km², Jawa (dawna Djawa) – 126703 km², Halmahera – 17998 km², Flores – 15610 km². Na Jawie leży stolica Indonezji – Dżakarta.

17

Moluki (Wyspy Korzenne) – grupa wysp Archipelagu Malajskiego, między Celebesem i Nową Gwineą,