В «Последней книге» А. Еники вводит читателя в свою творческую лабораторию, показывает, как разнообразные жизненные впечатления связывались с художественными замыслами, раскрывает свои взгляды на сущность и задачи писательского труда: «Иҗат – изге гамәл. Әдип, Тукай әйткәнчә, дөньяга «күкрәк тәрәзәсен» ача. Бу минутларда ул һәртөрле тормыш ваклыкларыннан арынган булырга тиеш. Иҗат өчен иң кирәге – җан тынычлыгы. Әмма минем тыныч җан белән эшкә утырган чакларым сирәк булгандыр… Шуңадыр, ахрысы, мин үземнең язучы булып китүемә әле дә еш кына гаҗәпләнеп куям. <…> Язу – акыл һәм йөрәк эше – миңа калса, иң авыр эш. Таләпләр күп, җаваплылык бик зур. Менә шул җаваплылыктан курыкмас өчен, төрле таләпләр алдында югалып калмас өчен, язучы иң элек, ничек дим, үзенең төп максатын билгеләргә тиеш (кыйбласын дип әйтергә дә ярый). Ә максат ул – нәрсәгәдер ышану, нәрсәнедер бик нык теләү дигән сүз… Бары шул нигездә генә иҗат итәргә мөмкин» [Еники, 2000, 4: 460–461]. «Творчество – дело святое. Писать, по словам Тукая, значит «распахивать миру грудь свою». В эту минуту он должен быть свободен от всех житейских дрязг и мелочей. Самое главное, что требуется для творчества, – это душевный покой. Однако мне редко удавалось садиться за работу со спокойной душой… Может, поэтому я до сих пор частенько удивляюсь тому, что стал писать. <…> Писательский труд – это напряжённая работа ума и сердца, самая тяжёлая, на мой взгляд, работа. Требований много, ответственность огромная. Чтобы не пасовать перед ответственностью, не пугаться требований, писатель прежде всего должен определить главный смысл своего творчества, его направленность. А смысл творчества – это вера, убеждённость и большое, очень большое желание… Только при наличии этих условий можно надеяться на успех» [Еникеев, 1998: 426–427].
Исходя из идеи творчества как высокого призвания, связанного с большой ответственностью, А. Еники определяет характер отношений между автором и читателем, критерии художественного совершенства произведений, основные принципы поэтики и стиля, которых старался придерживаться: «Мин, мәсәлән, һәр эштә гадилекне, табигыйлекне яратам һәм әсәрләремне дә мөмкин кадәр гади, табигый итеп язарга тырышам. Мин шулай ук ачык, ихлас булуны яратам һәм әсәрләремдә дә фикернең ачык, хисләрнең ихлас булуына омтылам. Аннары, мин ялганны, фальшьны, ялагайлыкны бер дә яратмыйм һәм язган чакта шулар начар ис шикелле әсәремә кермәсен дип бик сакланам. Янә мактануны да, дан артыннан чабуны да бер дә яратмыйм, һәм, сез күрәсездер, минем геройларым күбесенчә бик тыйнак, инсафлы кешеләр» [Еники, 2000, 4: 460]. «Я, к примеру, во всём люблю простоту и естественность, а потому и произведения свои стремлюсь писать как можно проще и естественней. Люблю также открытость и искренность и при работе над рукописью