Анықталған мәліметтерді кесте және график түрінде көрсету әдісі.
Кестелер мен графиктер жинақталған мәліметтер мен көрсеткіштерді көрнекті етіп көрсету әдісі.
4. Экономикалық талдауда факторлардың әсер етуін бағалау әдістері
Экономикалық талдауда факторлардың әсер етуін бағалау үшін келесідей әдістер қолданылады:
– тізбектелген қойылымдар әдісі;
– абсолюттік айырма әдісі;
– қатысты айырма әдісі;
– интегралды әдіс.
Өндірілген өнім көлемін факторлық талдау мақсатында қолданылатын мәліметтер келесі кестеде келтірілген.
Өнім көлемі жөнінде ақпараттар
4-кесте
Тізбектелген қойылымдар әдісі – бұл базалық кезеңдегі әрбір факторлық көрсеткіштерді ағымдық кезеңдегі нақты көрсеткіштермен біртіндеп ауыстыру жолымен жеке факторлардың нәтижелік көрсеткіштердің көлемінің өзгеруіне әсер етуін анықтауға мүмкіндіктер беретін әдіс. Ол үшін бірнеше факторлардың өзгеруін ескеретін нәтижелік көрсеткіш анықталуы керек.
Бәрімізге белгілі, өндірілген өнім көлемі ӨК негізгі екі факторға тәуелді: жұмысшылардың саны ЖС және 1 жұмысшының орташа жылдық еңбек өнімділігі ЖӨ. Осыған байланысты келесі формула шығады.
1. Алдымен, нәтижелік көрсеткішке, яғни ӨК әсер ететін факторларды анықтау керек:
1) ЖС, жұмысшылар саны
2) ЖӨ, бір жұмысшының орташа жылдық еңбек өнімділігі
2. Есептеулер тәртібі:
Егер 2 фактор болса, онда 3 есептеу болады
Егер 3 фактор болса, онда 4 есептеу болады тағы сол сияқты…
Тізбектелген қойылымдар әдісі үшін есептеу алгоритмі келесідей болады:
1) өткен жылдағы барлық көрсеткіштер алынады:
ӨК0=ЖСо*ЖӨо= 100*4=400
2) Көрсеткіштерді бір-бірден ауыстырамыз:
ӨКшартты көрсеткіш=ЖС і *ЖӨ0= 120*4=480
3) ағымдық жылдағы барлық көрсеткіштер;
ӨК1=ЖС1*ЖӨ1=120*5=600
3. Факторлардың әсер етуі
1) Жұмысшылар саны есебінен: 480-400=+80 (2-1)
Қорытынды, яғни жұмысшылар санының 20 көбеюі, өндірілген өнім көлемінің 80 мың теңгеге көбеюіне әсер еткен
2) бір жұмысшының орташа жылдық еңбек өнімділігі есебінен 600-480=+120, (3-2)
Қорытындысында, яғни 1 жұмысшының орташа жылдық еңбек өнімділігі 1 мың теңгеге көбеюі есебінен, өндірілген өнім көлемі 80 мың теңгеге көбейген.
Сонымен, өндірілген өнім көлеміне келесідей факторлар әсер еткен:
1. Жұмысшылар санының көбеюі +80.
2. Еңбек өнімділігінің деңгейінің жоғарылауы +120.
Жалпы әсері немесе барлығы +200 мың теңге.
Факторлардың әсер ету сомасы міндетті түрде нәтижелік көр-
сеткіштің жалпы өсім сомасына тең болуы керек.
Осындай теңдіктің сақталмауы есептеулерде