– Ён што, настаўнікам быў?
– Ну, можна сказаць, што так…
– Чаму?
– А, усё ты хочаш ведаць. Там другая школа была, не такія, як цяпер.
Што гэта была за школа, я таксама даведаўся праз шмат гадоў.
Ішоў час, былі новыя справы і ўражанні, і пра Сіроціна з Шумілінам я амаль не згадваў.
Я ўжо працаваў карэктарам у газеце, вучыўся завочна на журфаку, мама пайшла на пенсію, і раптам нечакана слова «Шуміліна» ўзнікла пры даволі цікавых абставінах.
Сястру, якая вучылася ў медвучылішчы, адправілі на практыку менавіта ў Шуміліна.
– Ты ведаеш, сынок, – сказала мама, – давай наведаем Паліну, ды і я хачу паглядзець, што з маім Шумілінам цяпер стала. Бо не была ж там столькі гадоў…
Добра памятаю тую нашу паездку хмурным асеннім днём.
Калі ехаць па чыгунцы на Віцебск ці ў Ленінград, у Шуміліне першы прыпынак. Я не раз, едучы цягніком, бачыў будынак станцыі з вялікім гадзіннікам на фасадзе. Я не ведаў тады, што гэта станцыя пабудавана яшчэ ў 1866 годзе. Пра гэта прачытаў нядаўна, а таксама, што менавіта адсюль расійскі імператар адпраўляў тэлеграму, што гатовы адрачыся ад прастола.
У вагоне пасажыраў было не шмат. Мама прыкметна хвалявалася. Яна паглядвала раз-пораз у акно.
– Ты знаеш, я калі з’ехала яшчэ да вайны, болей тут ні разу не была.
Я ўжо ведаў, што мама пасля рабфака ў Віцебску паехала паступаць у Ленінград. Значна пазней яе ўнук і мой сын адшукае і атэстат аб заканчэнні рабфака, і дыплом Ленінградскага педагагічнага інстытута, датаваны чэрвенем 1941 года. Але гэта ўжо іншая гісторыя.
І яшчэ ведаў сямейнае паданне, як бабуля з цёткай Верай і сіратой Сямёнам уцякалі пешкі ад немцаў, калі пачалася вайна.
Старэйшы яе сын пайшоў з Шуміліна на фронт, наказаўшы маці забраць сына і не чакаць, пакуль у мястэчка ўварвуцца немцы.
Дужа збірацца часу не было, пайшлі пешкі з самым лёгкім скарбам. Па дарозе на калону наляцелі нямецкія самалёты. Уцякалі, хто як мог. Бабуля па дарозе згубілася, сядзела ў нейкай яме, яе падабраў адзін добры чалавек, просты беларускі селянін, і давёз да бліжэйшай станцыі, адкуль адпраўляўся эшалон у тыл.
Старая ўсё ж адшукала родных у эвакуацыі ажно ў Саратаўскай вобласці ў Расіі.
…Праз паўтары гадзіны мы выйшлі з вагона. Масіўны будынак сустрэў холадна і раўнадушна.
Проста за вакзалам была даволі вузкая вуліца з драўлянымі пабудовамі. Таксама ціхая і амаль бязлюдная. Ад яе адыходзілі нейкія завулкі, і цяпер, каб сказаў хто пазначыць нейкую карцінку на паперы ці ў памяці, я б не змог, настолькі ўсё падалося невыразным, аднолькавым.
– Нічога не пазнаю, – сказала мама, – нічога.
У нас быў адрас, дзе жыла сястра з сяброўкай на кватэры, і мы сталі шукаць, пытаючыся ў рэдкіх прахожых, як лацвей прайсці.
– Мама, а ў Сіроціна мы паедзем?
– У Сіроціна – не. Я ж была зусім малая, калі мы перабраліся ў Шуміліна. У Сіроціне твае бабуля з дзядулем жылі, а потым, пры савецкай уладзе,