Кыһыылааҕа-абалааҕа, хомолтолооҕо кинилэр били Крым татаардарын, Волга немецтэрин, Кавказ омуктарын курдук көһөрүллэн, үрүө-тараа баран өлбүт буолбатахтар. Сылаас дьиэлэригэр-уоттарыгар, өтөхтөрүгэр нус бааччы олорон, сыччах баар ас-үөл бэриллибэтэҕиттэн өлбүттэрэ. Чугастыы, биһиэхэ, Уус-Алдаҥҥа, Уһун-Күөл диэн бэрт кыракый дэриэбинэҕэ 59 киһи хоргуйан өлбүтэ биллэр. Ити хоргуйан өлбүт уонунан тыһыынча дьон дууһалара үөһэттэн таҥнары өҥөйөн туран билигин да ытаһа тураллар. Биһиги, буруйа суох эрээри, суорума суолламмыт дьону умнарбыт олох сатаммат, кинилэр сырдык ааттарын үйэтитэр иэстээхпит. Муҥ саатар, братскай ииннэри да тутуох баара.
Бу биһиги, сахалар, үйэлэр тухары оспот бааспыт, национальнай трагедиябыт быһыытынан сыаналаныахтаах. Оччотооҕу официальнай политика этэринэн, «дьэҥкэрэн» өлбүттэри кэриэстиир араас өрүттээх үлэ республика Правительствотын таһымыгар барыахтаах.
БИИР ТАБЛИЦА ТААБЫРЫННАРА
(Икки улахан хоргуйуу туһунан өссө биирдэ)
Науканы айар дьон, учуонайдар, докумуону, бука, туох сыаллаах-соруктаах үлэ суруйалларыттан көрөн туттан-туһанан эрдэхтэрэ буолуо. Мин бэчээттэн, кинигэттэн ылан матырыйаалы тустаах кэм уратытын, автор туох санаалаах олорон тугу этээри оҥостубутун өйдөөтөхпүнэ эрэ тутта сатыыбын. Ол мин, коммунистическай идеология туругуран турар кэмигэр үөрэммит буоламмын, тугу барытын партияҕа, былааска эрэ туһалаах өттүнэн көрдөрөртөн куотуна сатыыр быһыым.
Ону тэҥэ бу суруйан эрэрбэр сыһыаннаах тиэмэ, мөккүөрдээҕин тэҥэ, үгүс дьоҥҥо тута тиийбэтинэн уратылаах. Бииринэн, саха киһитэ куһаҕаны, санаа баттыгаһа оҥостумаары, умна сатыыр үгэһэ баар. Бэл саастаах дьон, «оннук этэ дуо?», «ама доҕоор! Хантан ылан суруйалларый?» эҥин диэччилэр. Атын өттүттэн, коммунистическай идеология сэбиэт былааһа үчүгэйи эрэ дьайар былаас дэтэр тугу барытын киэргэтэн көрдөрөр ачыкыны кэтэрдэриттэн өй баайыллыыта сорохторго сибилиҥҥэ диэри сабыдыаллыыра биллитэлээн ааһар. Оннук дьон, ийэлэрэ-аҕалара хоргуйан өлбүт биитэр хаайыыга түбэһэн баран эргиллибэтэх да буоллахтарына, «миигин интэринээт абыраабыта, сэбиэскэй былаас киһи-хара оҥорбута» диэн өссө махталлаах буолааччылар.
Дьэ ити инниттэн, ааҕааччыбын мунаардымаары, мин тугу эмэ суруйарбар туох буолбутун чахчы баарынан көрдөрөр эрэ докумуоннарга олоҕурарбын ордоробун.
Урут «Хоргуйуу хантан кэлэр этэй?», «Сахаҕа кырыыстаах кэм этэ» диэн үөһэ ааттаабыт тиэмэбэр икки бөдөҥ ыстатыйаны анаабыттаахпын. Онно, бэрт элбэх докумуону өрө-таҥнары сыымайдаан, маннык түмүккэ тиийбитим:
1. Хотугу дойдуга киһи быстарара үгүс. Ол эрээри ураты кыһалҕалаах кэмнэргэ оннук быстарыы ордук ыараан кэлэрэ уонна