Evrensellik Mitosu. Doğan Özlem

des Dankes an Georg Simmel, 1958, s. 9.

iVBORw0KGgoAAAANSUhEUgAAAH0AAAA0CAYAAACn1zeBAAAACXBIWXMAAAsTAAALEwEAmpwYAAAKrGlDQ1BQaG90b3Nob3AgSUNDIHByb2ZpbGUAAHjarZZ3UJPZGsbf7/vSCy0hAlJCb4IU6dJr6NLBRkggCYQYQoKK2FlcwVVERARsyIqIgmsBZC2IBQuLYO8Lsqio62LBhsr+wSXce+feP+7MfWfOzG+eOec573vOPw8A7SRXKhWjagDZErksJtiPnZScwib+DgjggQwWYMfl5Up9o6PD4b/Wh9uAAADcsOFKpWL430qdn57LA0CiASCNn8vLBkCOASB1PKlMDoAlAYDxYrlUDoAVAABTlpScAoCVAgBTMMF1AMBMm+A2AGDK4mL8AbBuABKNy5UJAKh3AYCdxxPIAaifAMBOwhdJAGgWAODFE3L5ADQhAMzIzl7EB6CVA4BF2j/5CP7FM03pyeUKlDwxCwAAkAJEuVIxdyn8vytbrJi8wxAAaEJZSAwAkACQmqxFYUqWpEVGTbKIP9ETAFIjVITETzIv1z9lkvncgLBJVmTF+04yVzZ1ViTnxE2ybFGM0l8ijgxX+qdzlJyeGxg7yRmiIM4k5wvjEic5T5QQOcm5WbFhU3v8lbpMEaPsOUMWpJwxO3eqNx536i65MC5EOVd6QKCyH0m8co9U7qf0kYqjp3oWByv13LxY5Vm5LE6pZ3JDo6d8opVvAiKIAC7w5OlL5AAA/oukS2UigVDO9pVKxelsjoRnO4PtYGfvBJCUnMKe+MZ3LEAAAGFdmdJyOgDcigEQwZTGNQY48RSA8WFKM34LQCsFONXLU8jyJjQcAAAeKKAKTNAGfTAGC7ABB3AGD/CBQAiFKIiDZFgAPBBCNshgMRTAaiiCEiiFrVAFu2Av7IdDcARa4SSchYtwFXrhFjyAfhiClzACH2AMQRAiQkcYiDZigJgi1ogD4op4IYFIOBKDJCOpiACRIAqkAFmLlCBlSBWyB2lAfkFOIGeRy0gfcg8ZQIaRt8gXFENpKBPVQ83Qmagr6ouGoXHofFSA5qD5aCG6Ea1Ea9GDaAt6Fr2K3kL70ZfoKAYYFWNhhpgN5or5Y1FYCpaBybAVWDFWgdViTVg71oXdwPqxV9hnHAHHwLFxNjgPXAguHsfD5eBW4DbgqnD7cS2487gbuAHcCO47no7XxVvj3fEcfBJegF+ML8JX4Pfhj+Mv4G/hh/AfCAQCi2BOcCGEEJIJmYRlhA2EHYRmQgehjzBIGCUSidpEa6InMYrIJcqJRcTtxIPEM8TrxCHiJxKVZEByIAWRUkgS0hpSBekA6TTpOukZaYysRjYlu5OjyHzyUvImch25nXyNPEQeo6hTzCmelDhKJmU1pZLSRLlAeUh5R6VSjahu1DlUEXUVtZJ6mHqJOkD9TNOgWdH8afNoCtpGWj2tg3aP9o5Op5vRfegpdDl9I72Bfo7+mP5JhaFiq8JR4ausVKlWaVG5rvJalaxqquqrukA1X7VC9ajqNdVXamQ1MzV/Na7aCrVqtRNqd9RG1Rnq9upR6tnqG9QPqF9Wf65B1DDTCNTgaxRq7NU4pzHIwBjGDH8Gj7GWUce4wBhiEpjmTA4zk1nCPMTsYY5oamjO0kzQXKJZrXlKs5+FscxYHJaYtYl1hHWb9WWa3jTfaenT1k9rmnZ92ket6Vo+WulaxVrNWre0vmiztQO1s7Q3a7dqP9LB6VjpzNFZrLNT54LOq+nM6R7TedOLpx+Zfl8X1bXSjdFdprtXt1t3VE9fL1hPqrdd75zeK32Wvo9+pn65/mn9YQOGgZeByKDc4IzBC7Ym25ctZleyz7NHDHUNQwwVhnsMewzHjMyN4o3WGDUbPTKmGLsaZxiXG3caj5gYmESYFJg0mtw3JZu6mgpNt5l2mX40MzdLNFtn1mr23FzLnGOeb95o/tCCbuFtkWNRa3HTkmDpapllucOy1wq1crISWlVbXbNGrZ2tRdY7rPtm4Ge4zZDMqJ1xx4Zm42uTZ9NoM2DLsg23XWPbavt6psnMlJmbZ3bN/G7nZCe2q7N7YK9hH2q/xr7d/q2DlQPPodrhpiPdMchxpWOb45tZ1rPSZ+2cddeJ4RThtM6p0+mbs4uzzLnJedjFxCXVpcbljivTNdp1g+slN7ybn9tKt5Nun92d3eXuR9z/8rDxyPI44PF8tvns9Nl1swc9jTy5nns8+73YXqleu736vQ29ud613k98jH34Pvt8nvla+mb6HvR97WfnJ/M77vfR391/uX9HABYQHFAc0BOoERgfWBX4OMgoSBDUGDQS7BS8LLgjBB8SFrI55A5Hj8PjNHBGQl1Cl4eeD6OFxYZVhT0JtwqXhbdHoBGhEVsiHkaaRkoiW6MgihO1JepRtHl0TvSvcwhzoudUz3kaYx9TENMVy4hdGHsg9kOcX9ymuAfxFvGK+M4E1YR5CQ0JHxMDEssS+5NmJi1PupqskyxKbkshpiSk7EsZnRs4d+vcoXlO84rm3Z5vPn/J/MsLdBaIF5xaqLqQu/BoKj41MfVA6lduFLeWO5rGSatJG+H587bxXvJ9+OX84XTP9LL0ZxmeGWUZzwWegi2CYaG3sEL4SuQvqhK9yQzJ3JX5MSsqqz5rXJwobs4mZadmn5BoSLIk5xfpL1qyqE9qLS2S9ue452zNGZGFyfblIrnzc9vkTLlU3q2wUPygGMjzyqvO+7Q4YfHRJepLJEu6l1otXb/0WX5Q/s/LcMt4yzoLDAtWFwws912+ZwWyIm1F50rjlYUrh1YFr9q/mrI6a/Vva+zWlK15vzZxbXuhXuGqwsEfgn9oLFIpkhXdWeexbtePuB9FP/asd1y/ff33Yn7xlRK7koqSrxt4G678ZP9T5U/jGzM29mxy3rSzlFAqKb292Xvz/jL1svyywS0RW1rK2eXF5e+3Ltx6uWJWxa5tlG2Kbf2V4ZVt2022l27/WiWsulXtV91co1uzvubjDv6O6zt9djbt0ttVsuvLbtHuu3uC97TUmtVW7CXszdv7tC6hrutn158b9unsK9n3rV5S378/Zv/5BpeGhgO6BzY1oo2KxuGD8w72Hgo41NZk07SnmdVcchgOKw6/+CX1l9tHwo50HnU92nTM9FjNccbx4hakZWnLSKuwtb8tua3vROiJznaP9uO/2v5af9LwZPUpzVObTlNOF54eP5N/ZrRD2vHqrODsYOfCzgfnks7dPD/nfM+FsAuXLgZdPNfl23Xmkuelk5fdL5+44nql9arz1ZZup+7jvzn9drzHuaflmsu1tl633va+2X2nr3tfP3sj4MbFm5ybV29F3uq7HX/77p15d/rv8u8+vye+9+Z+3v2xB6se4h8WP1J7VPFY93Ht75a/N/c7958aCBjofhL75MEgb/DlH7l/fB0qfEp/WvHM4FnDc4fnJ4eDhntfzH0x9FL6cuxV0Z/qf9a8tnh97C+fv7pHkkaG3sjejL/d8E77Xf37We87R6NHH3/I/jD2sfiT9qf9n10/d31J/PJsbPFX4tfKb5bf2r+HfX84nj0+LuXKuAAAgAEAmpEB8LYegJ4MwOgFoKhM5GAAAEAmsjvARAb5zzyRlQEAwBmg3gcgfhVAeAfAzg4A01U

Dipnotlar

1

Yeniçağ felsefesinde ve özellikle 18. yüzyıldan itibaren yeniçağın empirist eğilimli epistemolojisinde “öz” kavramının fenomenal olana değil, numenal olana gönderme yapan, metafizik anlamlar yüklü bir kavram olduğu ileri sürülmüş ve kavram hatta, özellikle pozitivist epistemolojide, felsefeden ve bilimden elenmek istenmiştir. Bununla birlikte, örneğin Locke’tan Husserl’e kadar, numenal olmasa da fenomenal dünya için “birinci nitelikler” (Locke) ve “eidos” (Husserl) kavramlarına başvurularak “öz”den veya “özler”den söz edildiğine de tanık olunur. Bu yazının konusu olan “bilim” de numenal “öz”ü reddetmekle birlikte, açık veya örtük, fenomenal özlerin peşinde olmuştur. Buna “bilimsel özcülük” adı verilebilir ve bizzat bilimin de bu anlamda bir “öz”ünden söz edilebilir.

2

Sosyal Bilimlerin (tin bilimleri, kültür bilimleri, insan bilimleri) yapı ve yöntem bakımından doğabilimlerinden farklılığını (ben de dahil) savunanların görüşlerine ileride değineceğim.

3

“Ortak insan doğası’’ndan söz edenler, sosyal ve tarihsel durum ne olursa olsun, kültürel ve tarihsel koşul ve koşullanmalar ne kadar değişirse değişsin; özellikle doğa nesnelerini algılayış ve biliş biçimimizde bu koşul ve koşullanmaların etkili olamayacağını, burada bir göreliliğin söz konusu edilemeyeceğini ileri sürerler. Ne var ki, yeniçağ filozoflarının bir çoğunun ağızlarından düşürmedikleri bu şeyden, yani bir “ortak insan doğası”ndan söz etmek problematiktir. Bu konuya değişik yazılarımda yeri geldikçe sürekli değiniyorum. Son zamanlarda yapılan bir araştırmanın sonucunu, burada bu konuda bir küçük örnek olarak veriyorum (Bilim ve Teknik, Haziran 1999, sayı 389, s. 45): Araştırma, Eskimoların “beyaz” algısı ile Ekvator kuşağında yaşayanların “beyaz” algısının oldukça farklı olduğunu göstermiştir. İklim ve coğrafya, algılarımızı önemli ölçülerde farklılaştırabiliyor. En azından, tüm insanlar için ortak bir algılamadan ve dolayısıyla öz halinde ve evrensel bir insan doğasından söz edilemez. Tarih ve toplum dünyasında durum çok daha belirgindir. Daha Pascal, yaklaşık üç yüz elli yıl önce, “Pirenelerin bu tarafından doğru olan, öbür tarafından yanlıştır” derken, yalnızca değişik toplumlarda farklı, hatta karşıt ahlak anlayışlarının, inançların, değer yargılarının mevcudiyetine değinmiş olmuyor, daha esaslı olarak, kültürel koşullanmaların farklı algılamalara yol açtığını anlatmak istiyordu.

4

Kuhn’dan çok önce, 1930’larda, Alman filozof ve kültür tarihçisi Erich Rothacker, felsefe ve bilimde “dogmatik düşünme formları”ndan söz etmiş, bu formların tarihselliğini ve kültürelliğini işaret etmişti (Erich Rothacker, Tarihselcilik Sorunu, çeviren Doğan Özlem, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1995). Ayrıca bkz. Bu kitapta, “Erich Rothacker’de Tarihselcilik”.

5

Martin Heidegger, Tekniğe İlişkin Soruşturma, çeviren Doğan Özlem, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2000.

6

“Hermeneutiğin Doğuşu”, Hermeneutik ve Tin Bilimleri içinde, çeviren Doğan Özlem, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2000, ss. 110-111

7

Terimi tırnak içinde kullanmanın gerekçeleri konusunda, bu kitaptaki şu yazıma bkz. “Doğabilimleri ve ‘Sosyal Bilimler’ Ayrımının Dünü ve Bugünü Üzerine”.

8

Ben bu konferansı bir devlet üniversitesinde veriyorum. Büyük çoğunluğu kapitalist işletmelere eleman yetiştirme amaçlı kapitalist işletmeler, birer ticarethane olarak çalışan özel üniversitelerde (“vakıf üniversitesi”?) bu konferansta işlenen konuların işlendiğine, dile getirilen görüşlerin irdelenip tartışıldığına dair bir yazılı/basılmış işaret, örneğin bu üniversitelerin herhangi birinin bir yayını olarak yayımlanmış bir kısa yazı bile, benim izlediğim kadarıyla yoktur.

9

Uludağ Üniversitesi Felsefe Kulübü yayını olan Kaygı dergisinin 2. sayısında (Bahar 2001, ss. 7-17, Bursa) yayımlanan konferans metninin yeniden gözden geçirilmiş, bazı değişiklikler yapılmış ve genişletilmiş şeklidir.

10

Bu yazı, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce (İletişim Yayınları) adıyla yayımı halen süren, dokuz ciltlik kitap dizisinin 2002’de yayımlanmış Batıcılık adlı cildinde yer alan “Türkiye’de Pozitivizm ve Siyaset” adlı yazım için hazırlayıcı olması amacıyla kaleme alınmıştır. Yazı için, Historisches Wörterbuch der Philosophie’nin (Felsefenin Tarihsel Sözlüğü, Darmstadt, 1989) 7. cildindeki “Positiv, Positivität” (J.G. Blühdorn, C. Jahme) ve “Posit