Ayrılık Mersiyesi. Mutallip Saydula

gerçektir. Bunun en açık örnekleri olarak Atayi, Lütfî, Sekkakî ve Ali Şir Nevayi gibi Çağatay şairlerini göstermek yanlış olmasa gerek.

      19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başlarından itibaren Uygur şiiri, büyük ölçüde eski şeklini korumakla birlikte eleştirel realizm zemininde de varlık göstermeye başlamıştır. Konuları itibariyle zulme karşı koyma, mazlumun haklarını savunma, uyanış, özgürlük ve adalet temalı halkı örgütlemeye yönelik silah vazifesi görmüştür. Şair meramını zaman ve mekâna göre farklı üsluplarla ifade etmiş, örtük dil üslubu bu dönemde yaygınlık kazanmıştır. Uygur şiirinin Abdulhaluk Uygur ve Lutfulla Mutellip gibi devrimci şairleri, şiirlerinde halka vatan ve özgürlük şuurunu kazandırmayı amaçlamıştır. Bunlar toplumda büyük ilgi görmüş, fakat Uygur aydınlanma sürecinin yeni filizleri durumundaki bu şairler, birçok Uygur düşünürü ile Çin yönetimi tarafından idam edilmiştir. Ancak özgürlük edebiyatı meşalesi sönmemiş, muhtelif yollarla halkı örgütleme misyonu çeşitli Uygur vatanseverlerin eliyle sürdürülmüştür.

      Şunu da ifade etmek gerekir ki Uygur şiiri, Doğu Türkistan’da 1949 Çin işgali ile büyük ölçüde komünist ideolojinin etkisine girmiştir. Bu süreçte Rus edebiyatının etkileri büyük olmuştur. Şiirlerde Marksizm ve bu yeni düzenin kurucu şahsiyetlerini öven geniş bir literatür oluşmuştur. Vatansever şairler varlık mücadelesi verirken, gerçekler adeta sessizliğe bürünmüştür. Uygur toplumunun üzerine çöken bu karanlık yıllar, Mao’un ölümüne, hatta 1980’li yıllara kadar devam etmiştir. Bu tarihlerde başlayan Çin’in dışa açılma politikası ve bölgede uygulamaya konulan kısmî özerklik, toplumsal yaşamın her sahasına olduğu gibi edebiyatı sahasında da de bir nebze olsun nefes aldırmıştır. Daha önce zorunlu olarak ithal edilen Bolşevik yanlısı Rus edebiyatının etkileri kırılmış, Cumhuriyet sonrası Türkî edebiyatı başta olmak üzere dünya edebiyatının değerli mirasları ile buluşma imkânı doğmuştur. Bu alanda Yahya Kemal, Reşat Nuri Güntekin ve Kerime Nadir gibi yazarların eserleri süratle Uygur Türkçesine aktarılmıştır.

      Dışa açılma süreci 1990'lı yıllardan sonra Uygur toplumunda modern şiirin akımının doğuşunu hızlandırmıştır. Uygur şiiri kısa süre içinde bir zihniyet dönüşümü gerçekleştirmiş, ahenk, yapı, dil ve tematik açılardan eskiye nazaran köklü değişimler yaşamıştır. Aruz vezinli şiirlere muhalefet hızlanmış yeni veya başka bir adıyla Uygur modern şiiri, dünyadaki gelişmeleri takip eden genç şairlerin şiirleri ile canlanmış ve bunlar yeni nesil şairler tarafından daha fazla ilgi görmeye başlamıştır. Bu güç 1986’lı yıllardan itibaren çağın ruhu, yerel özellik, gençlik karakteri ve milli üslup sloganıyla Uygur şiirini yepyeni bir alana taşımışlardır. Cumhuriyet sonrası Türk şiirinin etkileri Uygur şiiri üzerinde önemli boyutlara ulaşmıştır. Özdemir Asaf, Orhan Veli, Aziz Nesin gibi birçok şairin eserleri Uygur modern şiirini besleyen kaynaklar arasında yerini almıştır. Diğer yandan Dünya’da hızla gelişen bilişim ve iletişim teknolojileri Uygur aklı ve şiirindeki gelişmelere yeni ufuklar kazandırmıştır.