Osmanlı’da Devlet Tekke Münasebetleri - Meclis-i Meşâyih. Zekeriya Akman

oluşan merkez tekkeler talimatnamesi yayımlamıştır. Bu talimatnameyle merkez tekkeler bölgelerinde bulunan dergâh ve zaviyelerin idari denetimi ile ve her ay bu konularda Meclis-i Meşâyih’e rapor sunmakla sorumlu tutulmuştur.124 Kurulmuş olan bu merkez tekkeler, Meclis-i Meşâyih ile tekkeler arasında köprü vazifesi görmüştür. Tekkelerin teftişi, şeyhler ile ilgili kayıtların tutulması ve meclise bildirilmesi gibi görevleri yerine getirmişlerdir.

      Meclis-i Meşâyih’in ilk nizamnamesinde kurumun görev alanı İstanbul ve Bilad-ı Selase olarak belirlenmiştir.125 Fakat daha sonra düzenlenmiş olan 1891 yılına ait nizamnamede meclisin görev sahası bütün imparatorluk sınırlarını kapsamıştır.

      Bu nizamnamenin ikinci maddesine göre kurumun görev alanı genişletilmiştir. Bu nizamname ile ayrıca, kurumun görevini gerçekleştirmesine yardımcı olması için taşra encümenliklerinin kurulmasının da yolu açılmıştır.126

      Taşrada Meclis-i Meşâyih encümenliklerinin kurulması, Şeyhülislamlık makamının iznine bırakılmıştır. Bu makamın izniyle liva ve kazalarda kurulan encümenlikler, müftünün başkanlığında kurulan heyet tarafından, ulema ve meşâyih arasında gizli oyla seçilecek kişilerden oluşturulmuştur. Kurumun nizamnamesi doğrultusunda, 1918 yılında taşra encümenliklerine yönelik üç fasıl ve 16 maddeden oluşan bir talimatname yayımlamıştır. Bu talimatnamede encümenin oluşturulma şekli ve görevleri anlatılmıştır.127

      Meclis-i Meşâyih arşiv kayıtlarında, taşrada oluşturulan bu encümenliklerin, merkezdekine benzer bir faaliyet yürüttüklerini görmekteyiz. Bunlarda, bölgelerinde merkez tekkeler oluşturmuş, dergâhları denetlemiş, yapılacak şeyh atamalarıyla ilgili sınavlar yapmıştır. Bölgelerdeki tekkeleri teftiş eden ve gelen şikâyetleri değerlendirmiş olan bu yapılar, Meclis-i Meşâyih’e karşı sorumlu olup faaliyetleri ile ilgili raporları kuruma göndermişlerdir.128

      İKİNCİ BÖLÜM

      Mecilis-i Meşâyih’in Faaliyetleri

      Meclis-i Meşâyih, kendisine devlet tarafından verilmiş olan yetkiler çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmüştür. Meclis-i Meşâyih nizamnamesinde, kuruma tekke ve zaviyeler ile ilgili farklı konularda görev ifa etmesi için yetki verilmiştir.

      Meclis-i Meşâyih arşivini incelediğimizde kurumun çoğunlukla talep ve şikâyetler çerçevesinde faaliyetlerde bulunduğunu görmekteyiz. Bu çerçevede, kendisine gelen talepler doğrultusunda tekkelerin idari ve mali işleyişi hakkında kararlar almış ve çalışmalar yapmıştır. Meclis-i Meşâyih’in karar defterlerine baktığımızda ele alınan konuların ve alınan kararların çoğunun gelen talepler üzerine belirlendiğini görmekteyiz. Bunların yanı sıra bazen kendisine verilen yetkiler çerçevesinde, kurumun resen bazı konuları ele aldığı ve bu doğrultuda icraat yaptığı anlaşılmaktadır.

      Kitabımızın bu bölümünde, Meclis-i Meşâyih’in bütün defterlerinde yer alan kararlar doğrultusunda, faaliyetlerini tanıtmaya çalışacağız. Meclis-i Meşâyih, faaliyette olduğu dönemde çok sayıda toplantılar yapmış ve binlerce kararlar almış bir kurumdur. Biz bu kararların bütününü göz önünde bulundurarak konuların birbirine benzerlik ve yakınlıkları doğrultusunda bir tasnife gittik. Bu değerlendirme sonucunda Meclis-i Meşâyih’in yirmi başlık altında değerlendirilebilecek faaliyetler yürüttüğünü tespit ettik. Bu bölümde, kurumun genel manada tekkeler ile ilgili olan fakat özelde farklı yönleri bulunan karar ve çalışmaları değerlendirilecektir. Bu bağlamda kurumun sadece bir dönemde yapmış olduğu faaliyetlerini değil, kuruluşundan kapanmasına kadarki süreçte yapmış olduğu çalışmalardan ve almış olduğu kararlardan örnekler vererek tanıtmayı uygun gördük.

      Tekkelerdeki Görevlere Yapılan Atamalarla İlgili Çalışmalar

      Meclis-i Meşâyih’in karar defterlerine baktığımızda kurumun en çok yapmış olduğu işlerin başında, tekkelerdeki çeşitli görevlere yaptığı atamalar olduğunu görmekteyiz. Kurum, faaliyette bulunduğu süreçte, İstanbul ve taşradaki tekkelerde var olan kadrolara atamalar yapmıştır. Meclis-i Meşâyih tekkelerin; “Meşîhat, meşîhat ve tevliyet, meşihat ve imâmet, meşîhat ve zâviyedârlık, meşîhat ve dersiâmlık, meşîhat ve zâkirbaşılık, meşîhat-tevliyet ve imâmet, meşîhat ve hatm-i hâce, meşîhat ve türbedârlık, meşîhat ma’a taâmiyye; zâviyedârlık, zâviyedârlık ve tevliyet, zâviyedârlık ve türbedârlık, zâviyedârlık ve tekkenişînlik, menzil mutasarrıflığı ve zâviyedârlık, postnişînlik ve zâviyedârlık, tevliyet-zâviyedârlık ve va’ziyye, zâviye mutasarrıflığı; şeyh-i zâviye, şeyh-i hankâh, seccâdenişînlik, tekkenişînlik, postnişînlik, türbedârlık, tevliyet, müderrislik, hatm-i hâce, hitâbet-cüzhân ve şeyh-i zâviye, tevliyet ve tekkenişînlik, imâmet, zâviye menzili mutasarrıflığı” görevlerine atamalar yapmıştır.