Тик қоялар қиссаси. Эдгар Аллан По

Бу ғирашира кўланка болалигимдаги дўстим, деб ўзимни аранг ишонтирдим. Ахир, у ҳар доим ўзининг яхши хислатлари билан эътибор қозонган. У нусха кўчираверилиб хира тортган қоғоздай эди; каттакон, тиниқ, ўзгача порлаган кўзлар, қуруқшаган, бироқ жудаям чиройлилаб лар, яҳудийларникига ўхшаш бурун, салпал олдинга чўзилган, бироз журъат етишмаслигидан дарак берувчи ияк, жилокор кокиллар, кенг пешона – ҳақиқатан ҳам бундай чеҳрани эсдан чиқариш осон эмас. Энди бу юзнинг ажиблиги аниқ бўрттирилгандай ўзига хос ифодаси билан ажралиб турарди – биргина шунинг ўзидангина бутун қиёфаси ўзгарганини англаб, мен бошқа одам билан гаплашяпманми, деган шубҳага боргандай бўлдим. Ҳаммасидан ҳам бу мурдасуврат афтангор, ғайритабиий чақноқ кўзлар мени ҳайрон қолдирди ва ҳатто ваҳимага солди. Шойидай товланган сочлари ҳам жуда ўсиб кетиб юзларини худди қора булутдай тўсган; қанча уринмайин, мурданикидек оппоқ бу юздан ҳақир бандаларга хос бирон нарсани англаёлмадим. Эски дўстимнинг гапларидаги, ҳаракатларидаги чалкашчулкашлик, безовталик мени ҳайратлантирди; бунга сабаб асаблари туфайли қўзғалаётган ички ғалаёнларни босиш учун тўхтовсиз кечаётган кучсиз, беҳуда уринишлари эканини тезда тушуниб етдим. Дўстим болалигида ҳам ўзини шундай тутарди, феълатвори, тана тузилишининг ўзи унинг қандайлигини айтиб турарди, мен буни эсимдан чиқармагандим.

      У бир қарасанг, хурсанд, бир қарасанг, ғамгин бўлиб қоларди. Овози ҳам ўзгарарди: гоҳ қалтираб (айниқса, руҳий тушкунликка тушганда), гоҳ ишончсиз чиқар, гоҳ жиддий, қатъиятли тус оларди… Ҳатто, нутқи ҳам таъсирчан, жўрттага шошилмасдан гапиргандай, баъзан эса босиқ, бир маромида бўғзидан хушовоз чиқар, баъзан ҳукм оҳангида бўларди – ўлгудай ичган ёки тузалмас хасталикка чалинган кашанда дарди тутганда шундай гапириши мумкин…

      Родерик Ашер менинг келишимни жуда истагани, бундан енгил тортишига умид қилиши ҳақида гапирди. У бирдан ўзининг касали ҳақида менга билдириб қўйишга киришди. «Бу авлодаждодимиздан қолган тавқилаънат, бутун Ашерларга теккан касал», – деди, у энди бунга даво қидиришдан умидини узган, руҳан тушкун эди. Шунда яна қўшиб қўйди: бунинг ҳаммаси асабдан, тез орада ўтиб кетади. Бу касаллик кўп лаб ғайритабиий ҳистуйғулардан пайдо бўлади. У барчасини бирмабир, тафсилоти билан шарҳлай бошлади; баъзиларига ўзим ҳам қизиқдим, бошим қотиб қолди, эҳтимол, ҳикоя қилувчининг ҳаракати, гап уқтириши менга таъсир қилгандир. У ҳистуйғулари ортиқча зўриқтирганидан ташвишда; тузсиз, енгил овқатларгагина тоқат қилади; тўғри келган кийимни ҳам киймайди; гулларнинг бўйи унга зуғум қилади; ҳатто, хира нур руҳий азоб беради; фақатгина торли чолғуларнинг оҳангигина унинг нафратини қўзғамайди.

      Билишимча, дўстимни енгиб бўлмас ваҳима таъқиб қиларкан.

      – Бу бахтиқаролик мени тамоман хароб қилади, – деди у, – жувонмарг бўлишим тайин. Ажалим фақат шундай, фақатгина шундай бўлади. Албатта, келажагимдан хавотирдаман – содир бўлувчи воқеалардан эмас, уларнинг оқибатидан