Сирасини айтганда, идорада Султонбойнинг қилаётган ишларининг тайини йўқ: турли жадваллар чизиш… кун сайин туманлардан оқиб келаётган оппоқ ва-рақлардаги жонсиз… руҳсиз, лекин пахтакорнинг қаро терию бадбўй қонига қоришиқ – “Фронт – қурбонсиз бўлмайди. Пахта йиғим-терими кампаниясиям фронт!” – аччиқ қисматидан ғамгин ҳикоя қилгувчи рақамларни бир-бир катта темир дафтарларга кўчириш ва ҳоказо. Бироқ, бири-биридан бетайин, бири-биридан тутуруқсиз ҳафталик йиғинларда эса ҳамиша мудир, одатича қўлла-рини қоринчаси устида қовуштириб, Султонбойни мақтагани-мақтаган: Пўлат Ҳакимович, Султонбой – ажойиб ходим; Пўлат Ҳакимович, Султонбойнинг почиркаси чиройли; Пўлат Ҳакимович!..
… заҳар-заққумдай хушомадларнинг бари малайлигим учунми-ё?.. – деб ўйлайди Султонбой. – Албатта-да!..
Учхознинг бир-бирига туташиб кетган поёнсиз далаларида, институт дом-лалари билан очу наҳор тонгларни тунларга улаб, “108-Ф”дан то куни кечагача яратилган “Бухоро” пахта навларидан қай бирининг толаси узунлиги, пишиқ-лиги, қай бирининг ғўза зараркунандаларига чидамлилигию ҳосилдорлигини жирканч малайлигу хушомад учун ижикилаб ўрганганмиди?.. Нима, тишини тишига босиб чидаши – аламзадаларча эрта б и р к у н н и пойлаб, ўз-ўзига риё-корлик қилиши керакми?.. Ана кейин, қачонлардир бир кун, соқолини қиртиш-лаб, сочини сочмойи билан ялтиллатиб тараб келадиган навқирон бир мутахас-сис йигитчани зир югуртириш учунми?..
… йў-ў-ўқ, бунақаси кетмайди, – деб ўйлади Султонбой, хомуш, хаёлчан бошини чайқаб. – Ҳали у кунларгача кў-ў-ўп эмаклашимга тўғри келади чоғи. Тезроқ бир чорасини топишим керак.
Атанг, ўшанда – мудирнинг илк маротаба ҳазиломуз таҳқирлаб: Пўлат Ҳа-кимович, унда-бунда иш буюриб қўйсак, тўқимларини қоринларига оғдирвол-масмиканлар, деганидаёқ, аччиқ бир гап билан боплаб таъзирини бермаганига; биринчи даъфа: укам, яна аччиғийиз келмасин-у, ўзбекнинг кичиги бўлдинг – кучуги бўлдинг, деб қизариб-бўзариб сабзи келтириб беришни сўраганидаёқ, шартта андишани йиғиштириб қўйиб, ярим копирча, ярим мусулмончасига: пашўл н. х!.. Жиғилдонингга хойям. Бор, ўзинг бориб кел! – демаганига… деёл-маганига, мана, энди аччиқ афсус-надоматлар чекаркан, хонага ёпирилган ал-латовур сукунатдан юраги сиқилиб, кўзларини катта-катта очдию ўргимчак тўрида осилиб ётган чивинни кўрди: ана холос, энди у ғинғилламаётган эди.
* * *
Эшик очилиб, хонага пўрим кйинган, ўртадан кўра баландроқ бўйли, қирқ ёшлардаги бир киши кирди. Шляпасини қўлига олиб, бир-бир йигитлар билан кўришгач, юз-кўзларида янаям хушҳоллик жилоланиб, илдам Бакир мудир то-монга юрди.
Аллақачон Бакир мудир оғзи қулоқ-чака илжайиб:
– Марҳабо… марҳабо! – деганча, у кишининг истиқболига пешвоз чиққан эди, шодон қўллашиб сўрашаркан, бурчакдаги оромкурсига ишора қилди. – Қа-ни, марҳамат, ўтирсинлар, – деб, ўзи иккинчи оромкурсига ўтираётганида, бошқачароқ томоқ қирди.
Мудирнинг бундай томоқ қиришининг маъноси