– Ёдимда, Ҳусайн. Бироқ бу бедаво дард…
– Мен буни англаб етдим. Буткул даволамоқнинг йўли – фикримча, қўл амалидур45. Аммо, дард ўтказиб юборилган, биз бунга ожизмиз.
Табиблар чуқур ўйга толдилар. Айни дамда ҳар бирлари табобат илмининг чексиз-чегарасиз пучмоқларига фикран парвоз қилишар, ечмоқ мушкул бўлган жумбоққа жавоб излашар эди.
* * *
Абу Мансур Ҳасан ибн Нуҳ ал-Қумрий бош табиблик лавозимидан мосуво бўлган эсада, амирнинг хос табибларидан бири бўлиб қолган эди. Амирнинг хасталигини даволаш унинг зиммасига катта масъулият юклашини яхши билади. Шу куни амирга аталган маъжунни Ҳусайн билан ҳамкорликда тайёрладилар ва зудлик билан яна қалъага йўл олишди.
Улар аср намозига қадар Нуҳ ибн Мансур ҳузурига киришга шошилардилар. Ал-Қумрий кексалиги боис оҳиста қадам ташлаб борар, йўл четидаги шотутлар соясида дам-бадам нафас ростлаб оларди. Ҳусайн бундай пайтларда кўкка бўй чўзиб, узоқдан ҳам кўриниб турган маҳобатли ва сирли Арк минораларига тикилиб қолади. Бу қалъанинг не-не ҳукмдорларга ошён бўлгани, бироқ фоний дунёда уларнинг бирортасига вафо қилмагани ҳақида ўйлайди. Оламнинг яралиши, ундаги борки жонзотлар устидан ҳукмронлик қилаётган одамлар тийнатидаги турфаликларни тушунмоқни истайди. Уларнинг бирлари қул, бошқалари ҳукмдор. Шаҳристондаги мана шу улкан тепалик ҳам мозийнинг минг йил ва балки ундан ҳам аввалида қуллар вужудидан сув бўлиб оққан реза-реза терлар билан шиббалаб барпо этилган. Арк тепалигининг тупроғи обу гилгина46 эмас, тўкилган қонлар билан ҳам Бухоро заминида тошдек қотган… Ҳусайн шотут новдаларига қўниб олган читтак, майналарнинг чуғурлашига қулоқ тутар экан, улуғ устозининг кексаликка бўй бериб қолганини сезди. Ал-Қумрий битган “Китоб илал ал илал”47, “Мажмуайи кабир дар адвияйи муфрида”48, “Рисола дар иложи амрози садр”49 каби асарларини бир-бир ёдга олди. Шундай буюк олимнинг шогирди экани, амир ҳузурига у билан ёнма-ён бораётгани ўзига нақадар катта масъулият юклашини чуқур ҳис қилди.
Регистон майдонига кирганларида осмонда қуёш чарақлаб турарди. Девор ёқалаб қатор экилган арғувонлар50 қийғос гулга кирган. Шохлари-ю, танасини безаган қизғиш-пушти гуллар жилоси улуғвор майдонга бениҳоя кўрк бағишлаган. Ҳусайн бу мафтункор манзарадан зақланиб, устозига қаради. Нечундир ўйчан бўлиб қолган ал-Қумрий қалъа томонга оҳиста одимларди.
Ал-Қумрий билан Ҳусайннинг шу кунги илк ташрифлари, қанчалик сир тутилмасин, Аркда катта шов-шувга сабаб бўлган эди. “Дари регистон” дарвозасининг соқчилари бири кекса, иккинчиси навжувон табибларни узоқдан таниган эдилар. Улар тош зиналардан кўтарилганларида дарча олдидаги соқчи дарҳол эшикни очди. Беўхшов илжайиб қўйди-да, яна ўз ўрнига туриб олди. Хуш мўйлаб, озғин, рангпар бу йигит ўттиз ёшларда эди. Унинг ҳаракатлари бироз ғайритабиий бўлгани учун Ҳусайн синчков бир назар ташлади. Ичкарига кирганларида:
– Бул йигит афюний51 эркан, – деди секин.
Ал-Қумрий индамади.