– Ha, nima gap?
– Ilon… Nevarangiz ko‘ribdi, qo‘rqib ketdi!
– Ha, umi? U Champo-ku. Qo‘rqmanglar, o‘zimizni ilon. Axir uy bo‘lgandan keyin iloni ham bo‘ladi-da…
Shunday deyman-u, yana eshikni bilmay ochiq qoldirganimizni, yana ilon salqin joy izlab uyga kirib olganligini anglayman. Ammo “o‘zimizning Champo-ku, uy bo‘lgandan keyin iloni ham bo‘ladi-da”, degan gaplarni behuda aytganimni keyin payqadim. Chunki hech kim uyga kirmay qo‘ydi. Men katta-yu, kichik xonalarni burchak-burchaklarigacha, hatto, etik, tuflilarning ichigacha qaradim. Ilondan darak yo‘q. Faqat bir joyda sichqonning iniga ko‘zim tushdi. Taxminimcha ilon shu kovakka kirib ketgan edi. Qattiq loy olib kelib kovakni suvab tashladim. Ammo kechgacha uyga kirib chiqish bilan bog‘liq ishlar mening zimmamda qolib ketdi. Bir kulaman, bir achchiqlanaman. Axir ilon arqonmidiki bir yerda yotsa. Unga ham jon kerak. Agar o‘sha kovakka kirib ketgan bo‘lsa, qaytib chiqolmaydi, yo boshqa yoqdan yo‘l topadi. Kalamushga duch kelib qolsa, sho‘ri quriydi.
Biz yoz paytlari uyda yotmas, tashqarida – so‘rida uxlardik. Bomdod namozini o‘qigach, bog‘ aylangani chiqdim. Bu taraflarda tong juda chiroyli bo‘ladi. Avval bir-biriga qalashib ketgan tog‘ o‘rkachlari ustiga shaftoli guliga o‘xshash harir bir parda – ro‘mol tashlanadi. Keyin u asta-sekin qizarib, lovullay boshlaydi. Sal o‘tmay qoyalar uchi oltinday tovlanib, ko‘zni qamashtiradi. Ana shunaqa dabdaba bilan quyosh chiqib keladi.
Men qandaydir ish bilan uyga kirganimda quyosh nurlari deraza osha uy ichini munavvar qilib turardi. Nur tushib turgan bo‘yradek joyda ko‘zimga bir narsa yalt-yult qilgandek bo‘ldi. Qarasam ilon! Ha, kattagina. Ey, tavba deyman o‘zimga-o‘zim. Eshiklar yopiq bo‘lsa, bu zahri qotil yana qayerdan paydo bo‘ldi? Ilon meni sezdi-yu, o‘zini karavot tagiga urdi. Men uni kuzata boshladim. Demak, shu tarafda men bilmaydigan biror joyda yotsa kerak-da. Balki karavotning oyoqlariga ilashib ko‘rpani ichiga kirib olar. Ilon mening ta’qib etayotganimni sezardi. U allaqanday qo‘rqinchli tovush chiqarib: “Yaqinlashma, meni tinch qo‘y”, degandek bo‘lardi. Ilon oxiri do‘q-po‘pisam bilan karavot tagidan chiqdi-yu, xona o‘rtasidagi fanerning tagiga kirib g‘oyib bo‘ldi. Qo‘rquvdan seskanib ketdim. Fanerning ustiga sholcha solingan bo‘lib, men uning ustida namoz o‘qirdim. Fanerni qabarib, yerga yopishmayroq qolgan joyi bor edi. Ilon, sezishimcha, o‘sha yerga kirib joylashib oldi. Men yana shuni angladimki, bu tasodifiy ilon emas, balki bundan bir yarim oylar muqaddam ko‘rganim – Champo. U shuncha vaqt ana shuning tagida yashagan, uyga to‘kilgan ushoqlar, pashsha va chivinlarni yeb ulg‘aygan. Xayolimda bu Champo deganim onasini adashtirib kelganligim uchun o‘ch olay, deb uyga kirgan va asta-sekin ulg‘ayib, zaharga to‘lishini kutayotgan qasoskorga o‘xshardi. Kim biladi, u qachon mendan qasos oladi? Axir men shuncha vaqt uning ustida namoz o‘qib kelgan edim-da. Niyatim buzildi. Tashqaridan ketmon ko‘tarib kirdim. Bu ishlarni imi-jimida, shovqinsiz qilardim. Oldin sholchani ko‘tardim. Keyin fanerni. Aytganimdek, men taxmin qilgan yerimda ilon uzala tushib yotardi. Ketmonning yuzi bilan dumidan ezdim. U ajabtovur kattarib kuchga kirib qolgan edi. Joni og‘ridi shekilli, o‘zini ketmon dastasiga bir-ikki urdi. Men ketmon yuzini uning silliq qop-qora tanasida yurgizib naq bo‘yniga olib keldim. Champo yolvorgandek, og‘zini ochib, tilini chiqardi. O‘zicha bir nimalar demoqchi bo‘ldi. “O‘ldirma, men senga shu paytgacha tegmadim-ku”, degandek bo‘lardi. Bir ko‘nglim uniyam bir yoqlarga eltib adashtirib kelay dedim. Lekin ilonni tushda ko‘rsang ganj, o‘ngda ko‘rsang yanch, degan naql xayolimga keldi-yu, bir zarb bilan boshini uzib tashladim. Keyin ketmon yuzida ko‘tarib, kecha ilon deb vahima ko‘targanlarga bir-bir ko‘rsatdim.
– Mana, ilonni o‘ldirdim. Endi uyga kiraveringlar.
Ammo o‘zimning toshbag‘irligimdan nafratlanib ketdim. Axir menga va menga o‘xshash allaqancha shaharliklarga bu go‘zal maskanlar o‘z bag‘ridan joy bersa-yu, biz uning boyligi bo‘lgan jonivorlarini mana shunday bitta-bittalab o‘ldiraversak. Champoni ko‘mar ekanman, xayr Champo, meni kechir, dedim. O‘zimning ovozimdan o‘zim cho‘chib ketdim.
Yana bir ko‘rgilik uy shiftiga faner qoqishdan boshlandi. Uy tomini yopish paytida men bitta xatoga yo‘l qo‘ygan edim. Mustahkamroq bo‘lsin deb, lo‘mbozgacha tut, tol shoxlarini bosgan edim. Biroq ularning po‘stlog‘ini shilmagan ekanman. Shilinmasa yog‘ochga qurt tusharkan. Tun-u kun tinishmaydi. Qitir-qitir… Uyni un elagandek qipiqqa to‘ldirishadi. Ba’zan vahmim keladi. Bu yeb to‘ymaslar to‘sinlargayam o‘tib ketsa-ya…
Qilmagan dorim qolmadi. Isiriq, mingdevona tutatdim, bari bir bo‘lmadi. Shunda kimdir faner qoqishni maslahat berdi. Har qalay, qurtdan qutulmasak ham qipiqdan qutulamiz-ku.
Faner bitdi. Uy ham binoyidek chiroyli bo‘lib qoldi. Buni qarangki, oradan ko‘p o‘tmay qurtlar tinchidi. Bu ko‘zga ko‘rinmas mitti yog‘ochxo‘rlarga ham yorug‘lik, toza havo kerak ekan-da.
Lekin undan ham battarroq tashvish boshlandi. Faner orasini sichqon bosdi. Ha, bu joy ularning o‘yin maydoniga aylandi-qoldi. Bu g‘alamislar yong‘oqmi-ey, bodommi-ey, ishqilib shunga o‘xshagan bir narsalarni dumalatib u yoqdan-bu yoqqa chopishadi. Jo‘r bo‘lib shundoq chiyillashadiki, uxlab bo‘lmaydi. Endi ko‘z ilinganda gumbura-gumbur… Cho‘chib ketasan. Qo‘l yetmas joyga kirib olgan bu maxluqlarni la’natlashdan nariga o‘tolmaysan. Na qopqon va na sichqon dori qo‘yib bo‘ladi. O‘sha joyda o‘lib qolsa bormi… uyda yashab bo‘ladimi? Ana mashmasha-yu mana mashmasha!
O‘ylab o‘yimga yetolmayman. Dalahovliga dam olgani borib, horib-charchab qaytaman. Shunda xayolimga bir fikr kelib qoldi. Kimdandir, kalamush bor joyda sichqon bo‘lmaydi, degan gapni eshitgan edim. Ajabo sichqon kalamushdan qo‘rqarmikan?..
Uyimiz orqasidan ariqcha o‘tar, unda-bunda kalamushlar ko‘rinib qolardi. Suv bor joyda bu jonivor bor-da. Bir qaraganda beozor, hurkak, ziyon-zahmatsizday… Go‘yo o‘z kunini o‘zi ko‘rib yashaydigan jonivor. Kalamush meni sichqon balosidan qutqaradigandek, astoydil uni qidira boshladim. Tomimizga egilib o‘sgan bir tup achchiq bodom bor edi. Mevasini dori uchun terib olardim. Ana shu bodom tagida kalamushning ini borligini sezib qoldim. Va uni poylay boshladim. Oradan sal o‘tmay o‘tlar orasida kattagina, biqqigina kalamush ko‘rindi. Junlari yaltirab, tovlanardi. Kalamush suvsiz ariqqa sho‘ng‘idi-yu, ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. Lekin uni qanday tutaman-u qanday qilib fanerning ichiga olib kiraman? Kalamushlar ham yirtqichlar toifasiga kirishini, tishlari pichoqdek keskir bo‘lishini o‘qigan edim. Hayvonlar haqidagi bir kitobda kalamushlar och qolgan paytlarda odamlarga ham hujum qilishini yozibdi. Ular nuqul odamning qulog‘i va burnini mo‘ljalga olar ekan. Uning so‘lagida shunday bir modda bor ekanki, tegishi bilan o‘sha joy muzlab sezgini yo‘qotar ekan-u, qichisha boshlarkan, kalamush o‘sha a’zoni kemirishga tusharkan. Uyqudagi odamga bu xuddi qichigan joyni qashlagandek xush yoqarkan.
Xullas, kalamushni qanday qilib chordoqqa olib chiqish haqida bosh qotira boshladim.
Xo‘sh, qandoq qilib? Shu payt kalamushning o‘zi “mana bundoq qilib” degandek, bodom tanasidan o‘rmalab, uning ustiga yugurgilab chiqib ketdi. Ey, qoyil! Ana u, shoxdan-shoxga osongina o‘tib unda-bunda qolib ketgan achchiq bodomlarni pastga tushira boshladi. Keyin pastga tushib, bodomlarni iniga tashmalashga tushdi. Shu payt xayolimga bir fikr keldi. Bodomga chiqqan kalamush shoxlar oralab tomga chiqolmaydimi? Buning uchun uni chiqishga majbur qilish kerak. Birdan-bir yo‘l – uni bodom mevalaridan mahrum qilish. Shoxlardagi mevalarni qoqib, terib oldim. Bu ish kechga dovur cho‘zildi. Kechasi ozgina unni xamir qildim-da, achisin deb, sirkaga bo‘ktirdim. Ertasiga erta bilan xamirni chigitday-chigitday qilib daraxtning tomga engashgan shoxiga bir qarich-bir qarich masofada yopishtirib, chordoqqacha olib kirdim. Biroq ishimdan biror natija chiqishiga ishonmasdim. Tushgacha pana yerda poylab o‘tirdim. Kalamush nimagadir ko‘rinmadi. Axiyri toqatim toq bo‘lib, bor-e, dedim-da