Асли, вақт топиб сулоламиз шажарасини тузишни ният қилган эдим. Шу мақсадда қўлимга қалам олдиму онгимнинг туб-тубидан жой олган аждодларим ҳақидаги хотираларим уйғона бошлади. “Хотира уйғонса гўзал”, дейдилар. Уларга яқинларим хотиралари ҳам қўшилди-да, оқибат шажара аждодларим ҳақидаги лавҳалар тарзида қоғозга туша бошлади.
Машойихлар айтган, – хотира шундай сифатки, у инсон боласини инсон қилиб тарбиялайди, шундай мулкки, у инсонда тафаккур, маънавият ва дунёқарашни шакллантиради, онгини чархлайди. Бу шундай сифатки, бизни олға чорлайди, жамият бўлиб яшашга, ватанни севмоққа, аждодлар хислатларини кейинги авлодларга янада бойитиб етказиб беришга ундайди. Хотира йўқолса, инсон онгсиз бир манқуртга ёки унданда тубан махлуққа айланади. Ҳар инсон бошқаларникига ўхшамайдиган ўз хотира мулкига эга. Биз бу мулкни асраймиз, авайлаймиз, кенгайтирамиз. Аслида ҳар биримизнинг дунёқарашимиз, инсонлар билан ҳар қандай мулоқотимиз савияси, эришаётган ютуқларимиз даражаси, ҳар ишга лаёқатимиз, шу мулк кўлами ва унинг сифатига кўп жиҳатдан боғлиқ.
Шундай ўйлар асосида пайдо бўлаётган ушбу қўлёзма жиддий бир илмий ёки адабий асар бўлиш ёки панд-насиҳат қилишга даъвогар эмас. Шунчаки аждодларимнинг изи, улар яшаб ўтган ҳаёт тарзи қоғозга тушиб қолиши ва шу орқали уларнинг руҳи авлодларимга янада яқинроқ бўлишини истадим. Авлодларимни бу битикларни ўқиб, тегишли хулоса қилиши ўзларига ҳавола. Сулоламиз давомчиларига бўлган бу мактубни уларнинг вақтини кўп олмаслик мақсадида бус-бутун ҳолда эмас, балки ўтмиш аждодлар ҳақидаги айрим лавҳалар тарзида баён этишга қарор қилдим. Аммо бу лавҳалар бир сулола ҳақида, шу сабаб улар бир-бирини тўлдиради, давом эттиради.
Ниятим, ҳар авлод ўз аждодлари ҳақида бунданда тўлиқ битиклар яратса, ҳар бир хонадоннинг кутубхонасида бундай битиклар бўлими ташкил топса, авлоддан-авлодга у кўпайиб, мазмунан бойиб борса, бу ишга сулоланинг ҳар бир аъзоси баҳоли қудрат ўз ҳиссасини қўшса. Бу сулолани, демак миллатни жипслаштиради, унинг маънавиятини янада юксалтиради.
Ушбу битик пайдо бўлишида ўз хотираларини мен билан баҳам кўрган барча қариндош-уруғ ҳамда дўст-ёронларга, айниқса, Салимжон акам, Махбубахон опам, турмуш ўртоғим Мавлудахон, укаларим Азимжон, Алишер, Одилжон, Эркинжон, сингилларим Лолахон, Фаридахон, аяларимиз Армияхон ва Муҳаббатхон, куёвимиз Абдурашид, бўлаларимдан Исҳоқ акам, Мўйдинжон акам, Ҳамрохон опам, Ёқубжон, Патилахон, Турсунбой, Темиржон, Умри холам қизи Махпиратхон, Абдураим тоға ўғли Қобилжон акага, қўлёзмани оққа кўчиришда ёрдам берган котибам Саидахонга ўз миннатдорчилигимни билдираман.
Ушбу қўлёзма ҳақида ўз қимматли фикр ва мулоҳозаларини билдирган таниқли шоир Минхожиддин Мирзога ҳам самимий ташаккур изҳор қиламан.
Китоб сулоламиз вакиллари ҳамда келажак авлодлари, барча ҳаммаслакларимиз ва қадрдонларимиз учун мўлжалланган. Нега сулолага урғу бердик, чунки сулола жамиятнинг бир парчаси, у қанчалар мустаҳкам, қанчалар давомий бўлса, жамият ҳам шунчалик бақувват бўлади.
ТЎРАХОН ДОМЛА МАКТАБИ
1950 йил Андижон туманидаги Хокан қишлоғидан турар жой сотиб олиб кўчиб келган, ҳали йигирма бешга ҳам кирмаган, ёшлиги Украинада ўтган, у ёқдан келиб эса бир неча йилни дарбадарликда у ҳовлидан-бу ҳовлига кўчиб ўтказган ота-онамнинг маънавий камол топишида, оила фарзандларининг дунёқарашлари шаклланишида маҳалла аҳлининг, айниқса унинг пешқадамларидан бўлмиш Тўрахон домланинг таъсири сезиларли бўлган. Шу сабаб, хонадонимизнинг бу зотга чуқур хурмати ва миннатдорчилигини ҳисобга олиб, сўзимни шу инсон номини хотирлашдан бошлашни ният қилдим.
Дадам атроф маҳалладошларининг ўзаро мулоқотларида иштирок этишга доимо интиларди. Бундай мулоқотлар ўша даврларда газета ва радиодан бўлак воситалар йўқлигидан ўзаро ахборот алмашувининг муҳим воситаси ҳисобланарди. Бироқ ҳовлимиздан сал нарида яшовчи, ёши саксонларни қоралаб қолган Тўрахон домла иштирок этган суҳбатлар мазмуни бутунлай ўзгача бўлар эди. Умуман, Тўрахон домла қатнашган ҳар қандай давра ўз-ўзидан шундай бир маънавият мактабига айланар эдики, бу зиё мактабида муҳокамага тушадиган мавзулар жуда ранг-баранг бўлиб, Муқаддас Китобимизда битилган, ҳадислар ҳамда буюк алломаларнинг асарларида таърифлаб берилган соф инсоний муносабатлар, ахлоқий камолотга эришиш йўлларининг нозик томонларини ўзида қамраб оларди. Албатта, бундай суҳбатларда у зот асосан мударрис ўрнида бўлар, қолганлар эса тингловчилик ёки нари борганда сомелик сифатига ярардилар.
Олдиндан эслатай, Тўрахон домла ва у каби зотлар ўз даврининг ахлоқ, эътиқод ва маънавият бобида жамиятнинг энг юқори поғонасида турувчи вакиллари, халқнинг пешқадамларидан бўлган. Шу сабаб ҳам, улар ҳақида бир сўз айтишнинг юки ўта залворли ҳамда масъулиятлидир. Бу юк таъсирида кишилар кўнглига ўтирмайдиган фикрнинг битикка ўтиб кетиши ҳеч гап эмас. Бундай ҳолда ўқувчим мени маъзур тутар, деган умиддаман.
У кишига маҳалламизнинг ёши улуғлари “Тақсир” ёки “Тўрам” деб мурожаат этишар, ўзаро эслаганда эса “Тўрахон домла” деб, ҳурмат билан тилга олишар эди. Биз болалар ва ёшлар учун эса бу улуғ зот “Домла почча” эди. Чунки барча маҳалла аёллари ўртасида шу ном тарқалиб, кўпроқ она қаноти остида бўлган биз