У: Ҳа, худди шундай.
Мен: Мексика… “Ғарб” ҳисобланадими?
У жавоб беролмай менга қараб қолди.
Мен уни айбситмоқчи эмасдим, лекин бу баҳс қаергача боришига қизиқиб, давом эттиравердим. Мексика “Ғарб”га кирадими ва мексикаликлар бизга ўхшаб яшай оладими? Ёки “қолганлар”га киради-ю, биздек яшолмайдими?
– Чалкашиб кетдим, – дедим мен. – Аввалига “улар ва биз” деб бошладингиз, кейин “Ғарб ва қолган мамлакатлар”га ўзгартирдингиз. Нимани назарда тутаётганингизга қизиқяпман. Бундай “тамға”ларни аввал ҳам эшитганман, лекин тўғрисини айтсам, ҳеч қачон тушунмаганман.
Шу пайт учинчи қаторда ўтирган қиз унга ёрдамга келди. У мен бошлаб қўйган ўйинга қўшилди, аммо мени тамомила ажаблантирадиган йўсинда. У олдидаги катта қоғозни кўрсатди-да, деди:
– Балки, буни мана бундай изоҳлармиз: “Биз ғарбликлар”нинг болаларимиз кам бўлади, шунинг учун кам бола ўлади. “Қолган мамлакатларда улар” кўп фарзанд кўради ва шунинг учун кўп бола ўлади.
У дунёни қандай қилиб иккига бўлишни изоҳлаш орқали йигитнинг тасаввури ва менинг маълумотларим ўртасидаги зиддиятни ижодий йўл билан ҳал қилишга уринаётган эди. Бундан севиниб кетдим. Чунки у мутлақо нотўғри жавоб берган эди – буни кўп ўтмай англади – ва асосийси, у мен текшириб кўришим мумкин бўлган аниқ усулда нотўғри жавоб берганди.
– Зўр! Ажойиб! Ааажоойиб, – ручкамни қўлимга олиб, ишга киришдим. – Қани, давлатларни қанча бола борлиги ва қанчаси ўлишига қараб, икки гуруҳга ажрата оламизмийўқми, кўрайлик-чи.
Талабаларнинг юзидаги шубҳа ўрнини қизиқиш эгаллади ва улар мен нега бу қадар қувониб кетганим сабабини билишга уриндилар.
Унинг изоҳи менга ёққанди, чунки жуда аниқ эди. Биз уни расмий маълумотларга қанчалик мос тушишини текшириб кўришимиз мумкин эди. Агар кимнингдир тасаввурлари нотўғри эканига ишонтирмоқчи бўлсангиз, унинг фикрини маълумотлар билан солиштириб кўриш жуда қўл келади. Мен ҳам шундай қилдим.
Ва буни бутун касбий фаолиятим давомида амалга ошириб келяпман. Оригинал маълумотлар жадвалидан нусха олишда фойдаланган катта кулранг нусха кўчириш машинам нотўғри тасаввурларга қарши курашишимда илк ёрдамчим бўлган. 1998 йилгача янги шеригим – рангли принтер пайдо бўлди. У менга мамлакатлар статистикасини рангли пуфак шаклларга жойлаб, талабаларга тарқатишимга ёрдам берган. Кейин эса биринчи одам-ёрдам чилар пайдо бўлди ва ишларим юришиб кетди. Менинг схемаларим ва нотўғри тасаввурларни овлаш ғоям Анна ва Олага ёқиб қолди ҳамда улар ўзлари кутмаган шаклда юзлаб маълумотлар жамланган диаграммаларни анимацияли пуфак шакллар ёрдамида кўрсатишнинг инқилобий йўлини ўйлаб топдилар. Кейин бу пуфакли шакл “дунё иккига бўлинган” деган нотўғри тасаввурга қарши курашда севимли қуролимизга айланди.
Бу тасаввурнинг нимаси хато?
Талабаларим “улар” ва “биз” ҳақида гапирди. Бошқа одамлар “ривожланаётган дунё” ва “ривожланган дунё” ҳақида гапиради. Эҳтимол, сиз ҳам бу жумлаларни