Қиссалар
ҚИСМАТ ТАРОЗУСИ
Табиат бу йигитни жуда севиб яратган эди. Баланд бўйи келишган, ихчам гавдасига мос тушган бўлиб, буғдойранг юзлари, ҳамиша ишонч ва босиқлик билан боқувчи кўзлари ажиб бир уйғунликда эди. Бироқ шафқатсиз тақдир уни бахтсизликлардан асраб қололмади. Ёшлигидан отасиз, ёлғиз онаси билан яшаётган Ибрат учун Афғонистон ва Туркияда истиқомат қилиб қолган тоғалари суянч бўлиб турардилар. Улар асосан савдо ва тадбиркорлик ишлари билан шуғулланар, баъзан Ибратни ҳам мактаб таътили вақтларида уч ойга ўзларига чақириб олардилар. Улар таъсиридами бола ўз ҳаётини ёшлигиданоқ гўзал ва ҳашаматли орзулар ҳамроҳлигида бошлади. Гарчи хаёлий бўлсаям.
У қишлоғидан ўн олти ёшида чиқиб кетган бўлса, йигирма йил деганда қайтиш насиб қилди. Бу йилларида у ўтказган воқеалар нечоғли аянчли бўлса-да, бу ерда эшитганлари ундан-да баттар қайғули эди.
Ибрат ўзига таниш, ҳали-ҳамон ўзгармаган ғарибгина эшикни тақиллатди ва кутмасданоқ очиб ичкарига интилди. Сандал ёнида ўта кексайиб қолган муйсафид ўтирарди.
Қария қадам товушидан сергакланиб суради: – Ким? Ким у?
Ибрат соғинч билан унга талпинаркан, “Ҳикмат ота, ассалому алайкум, мен Ибратман”, деди ҳаяжон билан. Қариянинг кўзлари деярли ўтмай қолганди: – Ким у Ибрат?
Ибрат унинг ёнига тиз чўкканча деди: – Отажон, бир вақтлар сизнинг қўшнингиз, Гуландон аянинг ўғли.
Қария сергакланиб: – Гуландон! Унинг ўғли! Ибрат!.. Сен тирикмидинг? – деди.
– Отажон, эсладингиз-а, мени унутмагансиз-а, айтинг, айтинг, отажон.
– Сени ўлган деб ўйловдик-а, эсиз. Онангни юраги сезган экан-да, охирги нафасигача, болам тирик, дерди-я, шўрлик.
– Онам ўлдиларми, ота?
– Олти йил бўлди унинг бу фоний дунёдан кўз юмганига, охирати обод бўлсин ишқилиб, кўп армон билан кетди-да (қўли билан пайпасланиб). Кел, болам. Бағримга босай. Онанг учун ҳам бир қучоқлай, болам, қаерларда эдинг, ахир?
– Отажон, мен нималар қилиб қўйдим?
– Юр, кеч тушмаси унинг қабрига олиб борай сени. Кўзларим яхши ўтмайди, болам, етаклаб оласан-да.
Улар қабр бошига келдилар. Ибрат тиз чўкиб тупроқни қучди.
– Нима қилиб қўйдим, онажон, мен нимада хато қилдим?..
Қария чуқур хўрсинди.
– Ҳа-а, сен тенгқурларинг орасида жуда эрта балоғатга етган, рўзғор ташвишларини эрта бўйнига олган, онасига меҳрибон, ақлли бола эдинг, болам, буни ҳаммамиз билиб турардик, сен қаторилар мактаб тугаб каникул бошлангач тўп тепиб, сойда чўмилиб ўйнашни бошласалар, сен эса ишлашга жўнаб кетардинг, сал бўлса-да пул топиш илинжида бир дам тинмасдинг. Бахтга шошиб интилганинг хатоми бу, ахир, болам. Шу сабаб сени каттаю кичик яхши кўрардик, тенгдошларингга намуна қилиб кўрсатардик. Ёзда тоғангникига кетгач, у ёқда уруш бошланди деб эшитдик, кейин сендан ҳам дарак бўлмади, хайрият, омон экансан, бунинг ўзи катта давлат, гапирма, ўғлим, уринма, сени тушуниб турибман. Бошқа болалар қатори тўп тепиб юрганингда бу балоларга гирифтор бўлмасдинг, ақллилигинг бошингга ташвишлар солди, болам. Буни онанг ҳам яхши тушунар, сен билан фахрланарди. Энди у орзу қилгандай яшашни бошла, унга муносиб бўл, руҳингни бардам тут. Эсингда бўлсин, биз ҳаммамиз буюк Яратгувчимизга қайтгувчимиз. Кимдир эрта, кимдир кейин. Гап бизнинг қанча яшашимизда эмас, асосийси, унинг даргоҳига ёруғ юз билан қайтишимиздадир. Ҳа, ҳамма гап шунда, болам. Энди эса, тур уйга қайтамиз, болам. Онангни охирги кунигача Хатира ювиб-таради. Сендан келган хатларни ёлғондан ўзи ёзиб ўқиб турди, ўз қизидан ортиқроқ ҳамдард бўлди унга, ёлғизлатиб қўйганимиз йўқ. Тог халқи одатини яхши биласан-ку. Энди эса кетдик.
Йўлда Ибрат секин Хатирани сўради: – Ота, Хатира, ҳалиги… Хатира турмушга чиқиб кетдими?
– Оҳ, кошкийди шундай бўлса…
Хатира ҳақидаги хабар ҳам ўта қайғули эди.
– Э, болам, нимасини айтасан, – уф тортди қария, – Хатиранинг, бечора боламнинг бошига катта кулфат тушди.
Қариянинг изтиробли ҳикоясидан маълум бўлишича, бир куни тонгда Хатира қараса Ибрат онасининг уйи деразасидан қуюқ, қоп-қора тутун ўрлармиш. Жон ҳолатда югурган қиз эшикни очиши билан шамол таъсирида қуюқ тутундан лоп этиб олов чиққан ва бутун уйни қоплаган. Ичкарида хириллаган кампир қолганини кўрган қиз бечора ўзини уйга урган, бир амаллаб кампирни судраб ташқарига олиб чиққан-у, ўзи ҳам ҳушидан кетган. Қўни-қўшнилар ёрдамга чопишган ва қўлдан келганча кўмаклашган. Аллакимлар оловни ўчирган, кимдир дўхтир топган. Бироқ, энг ачинарлиси, деди у, бечора қизнинг айнан юзлари куйиб кетган. Бун-дан жуда хунук яра излари қолган. Шунинг учун ҳам қиз ҳамиша юзини рўмол билан бекитиб юради. Қошкўзлари яна ўсиб олдингидай гўзал ва кўркам бўлади, бироқ юзлари…
Чол бошқа гапира олмади, тоғ чўққиларига боққан кўйи қотиб қолди. У шу ҳолатда ўша мудҳиш воқеани худди кўз олдида ҳозир ҳам гавдалантираётган мисол нотавон ва ғариб алфозда эди. У шу кўйи Ибратнинг сафари нега бунча чўзилганига ҳам қизиқмади. Йигит ҳам савдо юзасидан икки бой одамнинг ҳамроҳлигида Афғонистонга ўтгани, улар дўконида хизмат